Translate

શનિવાર, 24 માર્ચ, 2012

જેસલમેરની સહેલગાહ અને ઊંટ પર રણયાત્રા (ભાગ-3)

સવારે વહેલા ઉઠી ચા-નાસ્તો પતાવ્યો. અડધો સામાન હોટલમાં જ રહેવા દઈ, અમે આઠ જણ ડેઝર્ટ સફારીની મજા માણવા ઊંટ સુધી પહોંચવા જીપમાં બેસી રવાના થયાં. યોગાનુયોગ જુઓ, પાછલી રાતે કોઈ લગ્નની જાન જતાં જોઈ હતી અને આજે સવારે કોઈની મૈયત જતાં જોવા મળી.

ઊંટ સુધી પહોંચવા અમારે 'બરના' નામનાં નાનકડા ગામે પહોંચવાનું હતું જે જેસલમેરથી ચાલીસેક કિલોમીટર દૂર હતું. જીપ અમને બરના ગામના એક ખુલ્લા મેદાનમાં ઉતારી પાછી રવાના થઈ ગઈ. રાખોડી રંગના કૂર્તા અને લૂંગીમાં સજ્જ ઉંચો પડછંદ જીપનો ડ્રાઈવર લાગતો હતો પઠાણ જેવો, પણ હતો મુસ્લિમ.ચાલુ જીપમાં નમ્યાને હવા ન લાગી જાય એ માટે તેણે પાતળા કવરથી બનેલો જીપનો દરવાજો બંધ કરી દીધો પણ તેમાં પારદર્શક આરપાર દેખાય એવા પ્લાસ્ટીકની બારી હતી. આથી અમને બહારનું દ્રષ્ય ચોખ્ખુ દેખાતું હતું. માર્ગ વેરાન હતો. જીપમાંથી સીધો કે વળાંક વાળો સાપ જેવો રસ્તો સામે દેખાતો હતો. અહિં અમને રસ્તાની બંને બાજુએ અનેક વિરાટકાય પવનચક્કીઓ જોવા મળી જેની ત્રણ પતળી ખાસ રીતે બનાવેલી પાંખો સતત ફરતી રહી, વિજળી પેદા કરતી હતી.

દોઢેક કલાકમાં અમે બરના પહોંચી ગયા.અહિં ઊંટ અમારું સ્વાગત કરવા અને અમને તેમના પર બેસાડી રણની યાત્રાએ લઈ જવા પધારવાના હતા.મુંબઈથી કાર ડ્રાઈવ કરીને આ ડેઝર્ટ સફારીમાં જોડાવા આવેલા ત્રણ મિત્રો ટોની, રાજીવ અને ચેરિયન પણ મારા જેટલા જ ઉત્સાહી અને ઉત્સુક હતાં.ટોની એક પક્ષીવિદ છે. તેની પાસે પક્ષીઓ વિશેનું અસામાન્ય જ્ઞાન છે. ઊંટ આવ્યા ત્યાં સુધીમાં તો એણે આસપાસના વેરાન ગણી શકાય એવા વિસ્તારમાંથીયે રણમાં જ રહેતા હોય એવા બે-ચાર પક્ષીઓ શોધી કાઢ્યા અને તેમને પોતાના પાવરફુલ ક્ષમતા ધરાવતા કેમેરાના લેન્સમાં કેદ કરી લીધાં.અમારે દરેકે પોતાના અલાયદા ઊંટ પર બેસવાનું હતું એટલે અમારા આઠ જણ માટે સાત ઊંટ (પોણા બે વર્ષની નમ્યાતો એકલી ઊંટ પર બેસે એવી છે પણ એને મેં મારી સાથે બેસાડવાનું નક્કી કર્યું) નો કાફલો આવવાનો હતો.એક ઊંટ આવી પહોંચ્યું અને નમ્યા સહિત અમે મોટેરાઓ પણ ગેલમાં આવી ગયાં.આ ઊંટ યુવાન વયનું અને ભારે તોફાની હતું.તે ચુપ બેસતું જ નહોતું,જાતજાતના અવાજો કાઢતું હતું.થોડી વારમાં બાકીના ઊંટોનો કાફલો તેમના ચાલકો સહિત અન્ય એક વિદેશી યુવતિ ‘ક્લેર’ ને લઈ આવી પહોંચ્યા.
ક્લેર ફ્રાન્સથી ભારત ભ્રમણ કરવા આવેલી એક સાહસિક યુવતિ હતી.તેણે ડેન્ટીસ્ટ્રીનો અભ્યાસ તાજેતરમાં ફ્રાન્સમાં જ પૂરો કર્યો હતો. બાવીસ-ત્રેવીસની ઉંમર પણ છ એક ફીટ ઉંચી અને તંદુરસ્ત કાયા ધરાવતી ક્લેર કટરીના કૈફની બહેન જેવી લાગે, પાક્કી વિદેશી દેખાય. કાળું આખી બાંયનું ટીશર્ટ અને કેસરી લહેંગામાં સજ્જ ક્લેર પોતે હાથે ઊંટ ચલાવી કાફલા સાથે આવી અને તે અમારી સાથે જ બે દિવસની રણ યાત્રા ખેડવાની હતી.સાથે એક મોટું ગાડું હતું જેના પર પીવાના પાણી સહિત અમારો સામાન અને અન્ય જરૂરી ચીજ વસ્તુઓ મૂકવામાં આવી. આઠ ઊંટ સાથે સાત ઊંટ ચાલકો તેમની લગામને હાથમાં રાખી, તેમને દોરતા આગળ ચાલવાનાં હતાં. સૌ પહેલા અમને થોડા ઘણાં સામાન્ય સૂચનો કર્યા કે કઈ રીતે ઊંટ પર બેસવું અને સવારી વેળાએ કઈ કઈ બાબતોનું ધ્યાન રાખવું. ઊંટે આપણને તેના પર બેસાડવા પહેલા પોતે જમીન પર બેસી જવું પડે. ત્યારબાદ આપણે તેના પર ચડી જવાનું.તેની પીઠ પર ઊંટચાલકોએ, રાતે રણમાં સૂવા માટેની ગોદડીઓ વાળીને તેની ગાદી જેવી બેઠકો બનાવી કાઢેલી હોય.આ બેઠકમાં જ ખાસ રીતે બનાવેલું એક લવાદ હોય જેના આગળના ભાગમાં ધાતુ કે લાકડાનો નાનો સળિયા જેવો ઉપસેલો ભાગ હોય જેને ઊંટ પર બેસનારે,ઊંટ ચાલતું કે દોડતું હોય ત્યારે એક હાથે પકડી રાખવાનું હોય.બીજા હાથે બેઠકના પાછળના ભાગમાં લટકતું જાડુ દોરડું પકડવાનું. સાથે થોડો ઘણો બીજો સામાન પણ ઊંટની પીઠ પર બેઠકના પાછળના ભાગમાં લાદેલો હોય.તમે ઊંટ પર બેસી જાવ એટલે ચાલક તેની લગામ ખેંચી ખાસ પ્રકારની ભાષામાં ઊંટને ઉભા થવાનો આદેશ આપે અને ઊંટ પ્રથમ આગળના બે પગ વાળી ઉભું થાય.એ વળે એટલે તમે આખા આગળ તરફ ઝૂકી જાવ.આ વખતે સંતુલન ખાસ જાળવવું પડે.પછી ઊંટ પાછળના પગ ઉભા કરે એટલે હાલક ડોલક થતાં તમે પાછળ તરફ ઝૂકી જાવ.આ અનુભવ થોડો અઘરો પણ મજેદાર છે!તમે કોઈ રાજા કે રાણી હોવ એવી લાગણી એક વાર ઊંટ ઉભું થઈ ગયા પછી તમને થયા વગર રહે નહિં!

હું અને નમ્યા એક ઊંટ પર બેઠાં.અમીને થોડો ડર લાગતો હતો ઊંટ પર બેસવાનો.પણ હું અને નમ્યા તો સુપર-એક્સાઈટેડ હતાં આ અભૂતપૂર્વ અને અદભૂત સાહસિક અનુભવની મજા માણવા.અમે બધાં પોતપોતાના ઊંટો પર ગોઠવાઈ ગયાં ત્યાર બાદ બધાંએ ઊંટોએ એક સાથે ચાલવાનું શરૂ કર્યું.આમતો આઠે ઊંટ એકબીજાની સહેજ આગળ પાછળ હતાં પણ ક્યારેક તેઓ એકમેકની ખૂબ નજીક આવી જતાં અને ભટકાતા ભટકાતા સહેજ માટે રહી જતાં.પાછળ ચાલી રહેલા અમીના ઊંટે મારા અને નમ્યાના ઊંટનું પૂછડું ચાવવા માંડ્યું અને અમારું ઊંટ સહેજ ભડક્યું અને તેણે અમીના ઊંટને લાત મારી અને અમી એ ગભરાઈને તેની મમ્મીના નામની બૂમો પાડવી શરૂ કરી દીધી! તરત ઊંટ ચાલકે પરિસ્થિતી સંભાળી લીધી અને થોડી જ વારમાં અમે બરના ગામની ભાગોળે ઊંટ અને ગાય-ભેંસો માટે બનાવેલા એક પીવાના પાણીના મોટા ગોળાકાર ટાંકા પાસે આવી પહોંચ્યા.

બરના એક નાનકડું ગામ હતું અને અહિં મોટા ભાગના લોકોને ઘેર ઊંટ પાળેલા હતાં.અમારા ઊંટોએ અમને તેમની ઉપર જ બેસાડી રાખી તેમની ગરદનો નીચી કરી ધરાઈને પાણી પીધું. અહિં ઊંટો એક ખાસ પ્રકારની હરકત કરતાં જોવા મળ્યાં.તે પોતાની લાંબી જીભ બહાર કાઢી તેને એક બાજુએ લબડતી રાખે અને પછી આપણે ગળા સુધી પાણી લઈ જઈ કોગળા કરતી વખતે જેવો અવાજ ઉત્પન્ન કરી પાણી મોઢામાં ઉલાળીએ અને પછી થૂંકી દઈએ છીએ એ જ રીતે ગળું ખંખેરી ફીણ જેવું થૂંક ઉડાડે!નમ્યાતો આ જોઈ આભી જ બની ગઈ અને પછી ઊંટની નકલ કરવા માંડી! થોડાં સમય બાદ ફરી અમારી યાત્રા શરૂ થઈ. ઊંટ પર ધીમે ધીમે આગળ વધવાની મજા આવતી હતી.

ઊંટચાલકો અમારા મિત્રો બની ગયાં હતાં અને અમે સૌ એકબીજા સાથે અલકમલકની વાતો કરતાં કરતાં આગળ વધી રહ્યાં હતાં. તેમને પણ નમ્યાને જોઈને ખૂબ નવાઈ લાગતી હતી અને તેમણે કબૂલ્યું કે આ પહેલા કોઈ આટલા નાના બાળક સાથે ઊંટ પર બેસી રણયાત્રા કરવા નહોતું આવ્યું!

બપોરે એકાદ વાગે ઉજ્જડ રણ જેવા વિસ્તારમાં થોડા આસપાસ ઉગેલા ઝાડ વાળો વિસ્તાર આવ્યો અને અમે અહિં ભોજનવિરામ લેવા ઉતર્યાં.ઊંટચાલકોએ જ રસોડાની જવાબદારી ઉપાડી લીધી, જેમાં બધાં પુરુષો જ હતાં! આસપાસથી થોડા ઝાંખરા અને સૂકાયેલા ઝાડની છાલ અને પોલાં લાકડા સળગાવી તેમણે તેનો ચૂલો બનાવ્યો અને પહેલા અમને સૌને ચા પીવડાવી.પછી તેઓ રસોઈ તૈયાર કરે એટલી વારમાં અમે આસપાસ થોડું ફરવાનું નક્કી કર્યું.અમે યાત્રા શરૂ કરેલી ત્યારથી એક કૂતરું અમારી સાથે ચાલતું આવ્યું હતું. તે પણ ઊંટો સાથે થાક ખાવા બેઠું. ટોની તેના દૂરબીન અને કેમેરા સાથે રણની સમડીની શોધમાં દૂર દૂર પહોંચી ગયો હતો અમે પણ ધીરે ધીરે ચાલી તેની સાથે થઈ ગયાં.ચેરિયનને ઊંટચાલકો કઈ રીતે રસોઈ બનાવે છે એ જોવામાં ભારે રસ પડ્યો આથી એ અમારા હંગામી રસોડા પાસે જ રોકાયો!

અમે પક્ષીઓ,પ્રાણીઓ તથા અન્ય વિવિધ વિષયોની ચર્ચા કરતાં કરતાં ક્લેર સાથે પરિચય કેળવી રહ્યાં એ દરમ્યાન નમ્યાને તો જાણે રણની રેતીમાં સ્વર્ગ મળ્યું. બંને હાથ પગ આખા રેતીમાં ખૂંપી દઈ તે રેતીમાં રમવામાં એવી મશગૂલ થઈ ગઈ કે અમારી હાજરી જ તે જાણે વિસરી ગઈ! અડધા એક કલાકમાં અમે અમારા કામચલાઉ રસોડા પાસે આવી ગયાં અને જમવા બેસી ગયાં. ઊંટચાલકોએ રેતીમાં જ રેતી-રાખ અને પાણીથી વાસણો ઘસી ચોખ્ખાચણાક કરી અમને તેમાં જમવાનું પીરસ્યું. આ જોઈ ચેરિયન અને ક્લેરને ખૂબ આશ્ચર્ય થયું.પણ બધાને જબરી ભૂખ લાગેલી એટલે જાડી જાડી રોટલી,બટાટા-ફ્લાવર-કોબીનું રસાવાળું શાક અને ખાસ પ્રકારની ચટણી તથા મેગી જેવા નૂડલ્સ અમે ધરાઈને આરોગ્યાં. પુરુષોએ બનાવેલી આ રસોઈ ખાસ ગામડાંની ટીપીકલ છાંટ ધરાવતી અને સ્વાદિષ્ટ હતી. જમ્યા બાદ ફરી વાસણો ત્યાં જ ઉટકી ઊંટચાલકોએ ફરી ઊંટોને આગળની યાત્રા માટે સજ્જ કર્યાં અને મારી રણયાત્રાના પ્રથમ દિવસનો બીજો દોર શરૂ થયો.

બપોરનો સૂરજ માથે ચડ્યો હતો અને ગરમી થોડી થોડી લાગતી હતી. ઊંટ પર બેઠાં બેઠાં હાલકડોલક સ્થિતીમાં અમે આગળ ધપી રહ્યાં હતાં. નમ્યા મારા હાથ પર માથુ મૂકી આરામથી ઊંઘી ગઈ હતી. પેલા બરનાથી અમારી સાથે જોડાયેલા કૂતરાએ જમવાના સ્થળેથ જ અમને બાય બાય કરી દીધું હતું પણ ત્યાંથી બીજું એક કૂતરું અમારી સાથે થઈ ગયું હતું. બીજા દોર દરમ્યાન અમે ઊંટચાલકોનો વધુ પરિચય કેળવ્યો, જાણ્યું કે અમે જેના પર સવારી કરી રહ્યાં હતાં એ બધાં નર ઊંટો હતાં અને તેઓ ચાલકોના પરિવારના સભ્ય જેવા હતાં. તેમણે ઊંટ વિષે બીજી પણ કેટલીક રસપ્રદ માહિતી જણાવી.ઊંટને લગભગ દોઢ વર્ષની ગર્ભાવસ્થા બાદ બચ્ચું અવતરે છે.તેઓ દોઢથી બે વર્ષ સુધી ઊંટના બચ્ચાને તેની મા પાસે જ રહેવા દે છે અને પછી તેની ટ્રેઇનિંગ શરૂ કરે છે.બચ્ચું ધાવણું હોય ત્યાં સુધી તેઓ પણ સાંઢણીનાં દૂધનો પીવામાં ઉપયોગ કરે છે. રસ્તામાં ચાલતાં ચાલતાં અમે દૂર કેટલીક છૂટી છવાઈ સાંઢણીઓને જોઈ પણ ઊંટચાલકોએ અમારા ઊંટોને જરાય વિચલિત થવા દીધા નહિં. માર્ગમાં અમે કેટલાક હરણ,જંગલી બિલાડી અને અવનવા પક્ષીઓ જોયાં. બે એક કલાક બાદ બધાંના પગ એકધારા ઊંટ પર બેસી બેસીને જામ થઈ ગયેલા એટલે અમે નાનકડો વિરામ લીધો અને ઊંટ પરથી નીચે ઉતર્યાં પણ સૂર્યાસ્ત પહેલાં અમારે ખાસ નિયત કરેલી જગાએ - સેન્ડ ડ્યુન્સ પર પહોંચવાનું હતું એટલે ફરી અમારી ઊંટસવારી શરૂ કરી દીધી.

 (ક્રમશ:)



શનિવાર, 17 માર્ચ, 2012

જેસલમેરની સહેલગાહ અને ઉંટ પર રણયાત્રા (ભાગ-૨)

શિવમંદિરની બહાર, એક ઘરની દિવાલ પર ગણપતિબાપ્પાનું સરસ મજાનું રંગીન ચિત્ર દોરેલું અને તેની ઉપર 'સુસ્વાગતમ', નીચે એક તારીખ અને આજુ બાજુમાં મોટા અક્ષરે બે નામો લખ્યાં હતાં.એ પછી તો ધ્યાન ગયું કે દરેક ઘર બહાર ભીંત પર આવું ગણેશજીનું ચિત્ર, નામો અને તારીખ સાથે દોરેલા હતા.સમજતા વાર ન લાગી કે અહિં દરેક ઘરમાં લગ્ન થાય ત્યારે દંપતિના નામો ગણેશજીની આજુબાજુ ચિતરી નવદંપતિ માટે તેમના આશિર્વાદની યાચના કરાતી હશે અને સાથે મહેમાનોને આવકાર પણ આ અનોખી રીતે અપાતો હશે! પછી તો એક ચામુંડા દેવીના મંદિરમાં દર્શન કર્યા અને અહિંના પ્રસિદ્ધ જૈન દેરાસરોની મુલાકાત લીધી.આ દેરાસરો ખરેખર ભવ્ય અને સુંદર બાંધકામ વાળા હતાં.સ્તંભોની આ દેરાસરોમાં રહેલી હારમાળા જોઇ મને દેલવાડાનાં દેરા અને રામેશ્વરમનું જ્યોતિર્લિંગ ધરાવતું મંદિર યાદ આવી ગયા.અહિં પણ કોતરકામ ભવ્ય હતું. દર્શન બાદ જેસલમેરના કિલ્લા પર વસેલા આ નાનકડા નગરની ગલીઓમાં ફરવાનું ખૂબ ગમ્યું.સાંકડી ગલીની બંને બાજુએ અનેક દુકાનો, રંગબેરંગી વસ્ત્રો,શિલ્પો,ધાતુની કલાકૃતિઓ,ભીંતચિત્રો તથા કઠપૂતળીઓ અને બીજી સુશોભનની વસ્તુઓના વાઘા પહેરી, વિદેશી સહેલાણીઓની રાહ જોઈ રહી હતી. કેટલાક ઘરોમાં તો બહારના જ એકાદ ઓરડાને દુકાનનું સ્વરૂપ આપી દેવાયું હતું અને તે ઘરની સ્ત્રીઓ આછુંપાતળું અંગ્રેજી બોલી વિદેશી ગ્રાહકોને જેસલમેરની યાદગીરી રૂપે કંઈક ખરીદી લઈ જવા બોલાવતી હતી.એકાદ દુકાનમાં એક ચિત્રકાર પોતે કાગળ પર રાજસ્થાની વિશિષ્ટ શૈલીમાં કોઈ સુંદર ચિત્ર દોરી તેમાં રંગો પૂરતો જોવા મળ્યો. ઠેરઠેર વિદેશીઓ અહિંના ઝરૂખા વાળા ઘરો સાથે ફોટા પડાવવા ઉભા રહી જતાં.એક ઘર પાસે નમ્યા જેવડી જ ઉંમરની એક બાળકી તેના ઘરના ઓટલે રમી રહી હતી. તેની માતા બહાર આવી ત્યારે તેને બાળકીને તેડી અમી તેમજ નમ્યા સાથે ઉભા રહી ફોટો પડાવવા વિનંતી કરી. જગતના કોઈ પણ ખૂણે એક સ્ત્રીને ફોટો પડાવવાનું કહેવામાં આવે એટલે તેના આનંદની સીમા ન રહે! એ જેસલમેરની મહિલાએ પણ પોતાના વાળ સરખા કરવા માંડ્યા અને તેની બાળકીને તેડી અમી અને નમ્યા સાથે ખુશી ખુશી ફોટો પડાવ્યો. તેણે લાંબો ઘૂંઘટો તાણ્યો હતો! ચહેરો તો દેખાય નહિં પણ રાજસ્થાની ઢબે પહેરેલી રંગીન લાલ સાડીમાં તેણે મને એક સુંદર પોસ્ટકાર્ડ પિક્ચર પાડવાનો મોકો આપ્યો!(જેસલમેરની મારી આ રંગબેરંગી યાત્રાની અને ઉંટ પર કરેલી ડેઝર્ટ સફારીની અન્ય રસપ્રદ અને આકર્ષક દોઢસોથીયે વધુ તસ્વીરો જોવા માટે મારા ફેસબુક પેજ પર જેસલમેર ફોટો આલ્બમની મુલાકાત લો. Jaisalmer Tour Pictures)

બપોરે એક સરસ મજાના,રંગીન પડદાઓથી સજ્જ રૂફટોપ રેટોરાંમાં અમે લંચ લીધું. ખૂબ સરસ મજાનું એમ્બિયન્સ હતું. સાઈડમાં થોડી ઘણી ખુરશીઓ બિછાવેલી હતી પણ અમારા સહિતના અન્ય મોટા ભાગના વિદેશી પર્યટકો નીચે ગાદી પર બેઠક લઈ રાજસ્થાની ભોજનની મજા માણી રહ્યા હતાં. અહિંના રણ પ્રદેશમાં થતી ખાસ પ્રકારની ગુવાર જેવી શિંગોનું સ્વાદિષ્ટ શાક અને ઘીમાં તરબોળ રોટી ધરાઈને ખાધા પછી આમ તો બપોરે મસ્ત ઉંઘવાનું મન થાય પણ એમ કંઈ નવા ફરવા લાયક નગરમાં આવી સમય વેડફાય? જમ્યા બાદ અમે કિલ્લા પરથી નીચે ઉતરી ‘પતવોકી હવેલી’ નામની ઝરૂખાઓથી ભરેલી પ્રાચીન ભવ્ય હવેલીની ઝાંખી લેવા પહોંચી ગયાં. પત્થરોમાં જ સુંદર કોતરણી કરી અહિં ત્રણ-ચાર માળના મહેલ જેવી આ હવેલી બાંધવામાં આવી હતી. આવડી મોટી આ હવેલીમાં કેટલા લોકો રહેતા હશે? એવો વિચાર મને આવ્યો. ઉપર ટોચેથી આખા પીળા રંગના પત્થરોના ઘરોથી બનેલી જેસલમેરની સુવર્ણ નગરી દેખાઈ રહી હતી અને અહિંથી રણ વિસ્તાર પણ દેખાતો હતો જેમાં આગળના બે દિવસો અમારે ઉંટ પર સવારી કરી પસાર કરવાના હતાં.’પતવોકી હવેલી’ના ધરાઈને દર્શન કર્યા બાદ નીચે થોડું શોપિંગ કર્યું.અહિંના સ્થાનિક યુવાનો પાસેથી તેમણે હાથે બનાવેલી કઠપૂતળીની એક જોડ ખરીદી અને ત્યાં જ એક યુવાને મોરચંગ નામનું એક ખાસ પ્રકારનું મોં તથા હાથ વડે, હવાની ધ્રુજારીથી સુંદર ધ્વનિ પેદા કરી વગાડાતું વાદ્ય બતાવ્યું. તે સાંભળવાની ખૂબ મજા આવી. ત્યાર બાદ આસપાસની દુકાનોમાંથી અહિંની ખાસ બાંધણી જેવા કપડામાંથી બનાવેલી પાઘડી અને અન્ય ચીજવસ્તુઓની ખરીદી કરી અને નગરના આ બાજુના વિસ્તારમાં અમે થોડું ટહેલ્યાં. અહિં દરેક ઘરને ઝરૂખા જોવા મળ્યાં.અને ઝરૂખા પણ પાછા કેવા? રાજાશાહી! ખેતી આ પ્રદેશમાં વધુ થતી ન હોઈ મોટા ભાગના લોકો રોજગાર માટે પ્રવાસન ક્ષેત્ર સાથે સંકળાયેલા છે એવી માહિતી જય અને કપિલે આપી. સાંજે અમે જેસલમેરમાં આવેલ ઘડીસર તળાવમાં બોટીંગ કર્યું.સંધ્યા ટાણે મોબાઈલ પર નદી કિનારે ફિલ્માયેલા ગીતો સાંભળતા સાંભળતા પોતે હોડી ચલાવવાની મજા જ કંઈ જુદી હતી જે મેં,અમી એ અને નમ્યા એ ધરાઈને માણી! ત્યાર બાદ સામે એક લોકસંસ્કૃતિ કેન્દ્રમાં કઠપૂતળીનો શો જોયો જેમાં રાજસ્થાની કલાકારોએ સુંદર ગીતો પોતાના કંઠે લાઈવ ગાઈ તેના પર રાજા,રાણી,સાપ,બાળક વગેરે વિવિધ કઠપૂતળીઓ નચાવી મોટેરાં તેમજ બાળકોને મનોરંજન પીરસ્યું. તેમાં એક બાળકે તેના મધુર સ્વરે ટીપીકલ રાજસ્થાની ભાષાના ગીતો ગાઈ મને આનંદ વિભોર કરી મૂક્યો! પાછા ફરતા રસ્તામાં સ્ત્રીઓનું એક મોટું વૃંદ સરસમજાના વસ્ત્ર પરિધાનમાં સજ્જ થઈ હાથમાં ભેટસોગાદ ભરેલી થાળીઓ લઈ જતું શોરબકોર કરી ચાલ્યું જતું જોવા મળ્યું. રીક્ષા વાળાએ જાણ કરી કે એ કોઈકના લગ્ન હશે એટલે, આપણે ત્યાં જાન નિકળે કે લગ્ન વખતે માટલા વગેરેની વિધિ હોય છે તેવી જ કોઈક વિધી કરતું એ ટોળું વરરાજાના ઘર તરફ જઈ રહ્યું હશે.


રાત ખૂબ જલ્દી પડી ગઈ.સાડા સાત-આઠે તો અંધારું ફેલાઈ ગયું અને અમે કિલ્લા પર અમારી હોટલે પહોંચ્યા ત્યાં સુધીમાંતો સડકો સૂમસામ થઈ ગઈ હતી. હવે આપણને મુંબઈગરાંને કંઈ આટલી જલ્દી ઉંઘ આવે ખરી? અમે રૂમ પર ફ્રેશ થઈ ફરી પાછા બહાર ફરવા નિકળી પડ્યાં. દિવસ દરમ્યાનતો સામાન્ય રહેલી ઠંડીનું જોર રાતે ફરી વધ્યું હતું. અહિં કિલ્લા પર મોંઘી દાટ હોટલોથી માંડી સામાન્ય મધ્યમ વર્ગની પણ મોટા ભાગની વસ્તી હતી.જ્યારે સાંજે ‘પતવોકી હવેલી’ આસપાસ અમે જે વિસ્તારમાં ફર્યા હતાં ત્યાંના ઘરો અને જાજરમાન ઝરૂખા ચાડી ખાતા હતા કે એ વિસ્તારમાં શ્રીમંત પરિવારો રહેતાં હશે. અમે આમતેમ ફરતાં ફરતાં એક મોટા ઘર સામે જઈ ચડ્યા ત્યાં બહાર ઓટલા પર બે બાળકો રમી રહ્યાં હતાં. નમ્યાને જોઈ તરત છઠ્ઠા ધોરણમાં ભણતી બાળકીએ તેને તેડવાની ઇચ્છા વ્યક્ત કરી અને નમ્યા પણ તરત તેની પાસે જતી રહી.પછી તો અમે એ બે બાળકો સાથે અલકમલકની વાતો કરી થોડી વારમાં ફરી પાછા રૂમ પર આવ્યાં અને ડિનરની રાહ જોવા લાગ્યાં. જય અને કપિલે રાતનું ખાવાનું હોટલમાં જ બને અને અમને રૂમમાં મળી રહે એવી વ્યવસ્થા કરી હતી. શાક અતિ તીખું બન્યું હતું પણ થોડું ઘણું ખાઈ અમે સૂવાની તૈયારી કરવા લાગ્યા. મુંબઈથી ગાડી ચલાવી રસ્તા માર્ગે ત્રણ મિત્રો ડેઝર્ટ સફારીમાં અમારી સાથે જોડાવા આવી પહોંચ્યા હતાં. તેઓ ભારે ઠંડી હોવાં છતાં રૂફ ટોપ રેસ્ટોરાંમાં બેઠાં બેઠાં બિયરની ચુસ્કી ભરી રહ્યાં હતાં. હું મદ્યપાન કરતો નથી. છતાં તેમની સાથે પરિચય કેળવ્યા બાદ થોડી ઘણી વાતચીત કરી રૂમ પર પાછો ફર્યો અને અમે સૂઈ ગયાં. બીજે દિવસે સવારે અમારી ઉંટ પર સવારી દ્વારા રણ યાત્રા આરંભાવાની હતી તેના ઇંતેજારમાં રાતે મીઠી નિંદર આવી ગઈ અને જલ્દી જ સવાર પડી ગઈ.

(ક્રમશ:)

રવિવાર, 11 માર્ચ, 2012

જેસલમેરની સેર અને ઉંટ પર રણયાત્રા (ભાગ-૧)

દર વર્ષે ઓછામાં ઓછી એક વાર ભારતના એક નવા રાજ્યમાં કે જોયેલાં રાજ્યની કોઈ નવી જગા,નવા ગામ કે શહેર ફરવા જવાના મારા ન્યુ યર રીઝોલ્યુશનને અનુસરતા આ વર્ષે જેસલમેર જવાનું નક્કી કર્યું. ફેબ્રુઆરી માસમાં મારી મેરેજ એનિવર્સરી આવે, આજ માસમાં હનીમૂન માટે હિમાચલ પ્રદેશ,ઉત્તરાંચલ, દિલ્હી અને પંજાબ આ નવા રાજ્યોમાં ફરવાની મજા માણેલી, ગયા વર્ષે પણ આજ મહિનામાં આસામ, મેઘાલય જેવા રાજ્યોમાં મારી આઠ મહિનાની દિકરી સાથે ફરવાની મજા માણી હતી. યોગાનુયોગ આ વર્ષે પણ ફેબ્રુઆરી માસમાં જ રીનોક એડવેન્ચર નામના ગ્રુપે જેસલમેરમાં ડેઝર્ટ સફારી એટલે કે રણયાત્રાનું આયોજન કર્યું હોવાનું ફેસબુક પર વાંચવામાં આવ્યું. આ પહેલા રણની ક્યારેય પ્રત્યક્ષ મુલાકાત લીધી નહોતી, માત્ર પોલો કોએલ્હોની અલ્કેમિસ્ટ જેવી કથામાં તેના અફાટ વિસ્તાર અને સૌંદર્ય વિષે વાંચ્યું હતું કે ફિલ્મોમાં રણ જોયેલું. આથી રણ યાત્રાની વાતે મને આકર્ષ્યો. ઉપરાંત અહિં આ યાત્રામાં ઊંટ પર સવારી કરવાની સાહસિક ઓફર પણ હતી જે ચૂકી ન જવાની અદમ્ય ઇચ્છા પણ થઈ આવી.


આઈ.આર.સી.ટી.સી. ની વેબસાઈટ પર તત્કાલ બુકિંગ મળવું એટલે લગભગ અશક્ય જ ગણી લો. મને વધુ એક વાર છેલ્લી ઘડીએ ટિકીટ જોયતી હોવા છતાં તત્કાલ ક્વોટામાં તે ઓનલાઈન ન મળ્યાનો અનુભવ થયો. છેલ્લી ઘડીએ બોસે ઓફિસમાં એમ કહી દીધું કે હું તારા (જેસલમેર જવાના નિર્ણય)થી ખુશ નથી અને મારા મનમાં પણ થોડી અવઢવ ઉભી થઈ. પણ મારી રણયાત્રાએ જવાની બળવત્તર ઇચ્છા જીતી ગઈ અને અચાનક ઉભી થયેલી આ અનેક અડચણો છતાં હું,મારી પત્ની અમી અને પોણા બે વર્ષની મારી વહાલસોયી દિકરી નમ્યા બસમાં મુસાફરી કરી અમદાવાદ જઈ પહોંચ્યા.મારા કઝિનને ત્યાં ફ્રેશ થઈ બે-એક કલાક બાદ જોધપુર જવાની ટ્રેન પકડી.

દિવસની ટ્રેન યાત્રા બારીની સીટ મળતા સુખદ રહી.ખાલી એક પ્રસંગ વર્ણવવાનું મન થાય છે. અમદાવાદથી જોધપુર જતાં વચ્ચે મહેસાણા સ્ટેશન આવે, જે અમીનું પિયર. હજી દસેક દિવસ પહેલાં જ અમી પિયરેથી પાછી ફરી હતી છતાં માતાપિતા ઘણાં દૂર રહેતા હોય ત્યારે પરણેલી દિકરીને વારંવાર તેમને મળવું ગમે. અમીએ તેના મમ્મીપપ્પાને અમારા માટે બપોરનું જમવાનું લઈ મહેસાણા સ્ટેશન અમને મળવા આવવાનું ફરમાન કરી દીધું હતું. હજી સ્ટેશન આવવાને દસેક મિનિટની વાર હતી ત્યારથીજ અમે અમારા કોચના દરવાજા પાસે જઇ ઉભા રહી ગયાં. મહેસાણા સ્ટેશન ગાડી બે જ મિનિટ ઉભી રહેવાની હતી અને આમ તો ત્યાંથી ગાડીમાં ખાસ કોઇ ચડશે એવી અમે આશા રાખી નહોતી.પણ મહેસાણા હજી તો ગાડી ઉભી પણ રહે એ પહેલાં યુદ્ધના ધોરણે પાઘડી પહેરેલા દાઢીધારી પંજાબી શીખોના ટોળેટોળાં શક્ય એ દરેક ડબ્બામાં ચડતા જોવા મળ્યા અને એ પણ પાછા સફેદ રંગની સીલપેક્ડ ગુણીઓ સાથે!અમારા માટે આ બિલકુલ નવા પ્રકારનું દ્રષ્ય હતું.અમને એકાદ ક્ષણ તો લાગ્યું કે અમે અમીના મમ્મીપપ્પા ને મળવાનું ચૂકી જઇશું.પણ મેં ત્વરાપૂર્વક નિર્ણય લઈ અમીને અમારી સીટ પરની બારી પાસે પહોંચી જવા કહ્યું.અમીના હાથમાં મમ્મીપપ્પાને આપવાના થોડાઘણાં સામાનની થેલી,મારા હાથમાં નમ્યા. અમે પેલા પંજાબી ભાઈઓએ કોચમાં ધકેલી દીધેલી ગુણીઓ પર પગ મૂકી અમારી સીટની બારી પાસે દોડ્યા. અને સદનસીબે બારીમાંથી અમીએ તેના મમ્મીપપાને મળી લીધું અને અમે ચીજવસ્તુઓની આપલે પતાવી દીધી. નમ્યાને મળીને મારા સાસુસસરા તેમજ નાનાનાનીને મળીને નમ્યા અને (કહેવાની જરૂર છે કે) અમી પણ ભાવવિભોર થઈ ગયાં.પપ્પાજી પાસેથી જાણવા મળ્યું કે આ બધી ભીડ પંજાબના ખેડૂતોને હતી જેઓ બિયારણ ખરીદવા ગુજરાત આવ્યા હતાં. સફેદ ગુણીઓમાં તેમણે ખરીદેલું બિયારણ હતું, તેમની રોજીરોટીનો સામાન. ખરું જોતાં આપણા સૌની પણ રોજી નહિં તો રોટીનો તો સામાન કહી જ શકાય! પછી તો ભીડ વિખરાઈ ગઈ અને અમારી જોધપુર સુધીની યાત્રા સુખદ રહી.

જોધપુર અમે રાતે લગભગ સાડા આઠે પહોંચી ગયા. રાતે અહિંથી જ જેસલમેરની ટ્રેન પોણા બારે ઉપડવાની હતી. ત્રણ કલાક આસપાસ થોડું ફરીને પસાર કરવાનો નિર્ણય કર્યો. સામાન થોડો વધુ હતો. વજન ઉંચકીને કેમ ફરાય? આથી વધારાનો સામાન સ્ટેશન પરના ક્લોકરૂમ (યાત્રી સામાન કક્ષ)માં મૂકવાનું નક્કી કર્યું પણ ત્યાં બેઠેલા મહોદયાએ તાળુ માર્યા વગરના એક પણ સામાન-દાગીના સ્વીકારવાની ઘસીને ના પાડી દીધી. હવે એ સમયે મારે પાંચ-છ તાળા શોધવા ક્યાં જવું? થોડીઘણી માથાઝીંક પછી આખરે તેણે સામાન મૂકવા દેવા સંમતિ દર્શાવી.તેની પાસેથી જ મેં જાણી લીધું કે આસપાસમાં નજીક કોઈ મંદિર ક્યાં છે અને ડિનર ક્યાં કરવું જોઇએ. નજીકમાં ગણેશ મંદિર અને શિવમંદિર એમ બે દેવસ્થાનોના દર્શન કરી અમે ડિનર પતાવ્યું અને શિયાળાની ખુશનુમા રાતે જોધપુરની સ્ટેશન નજીકની સડકો પર ટહેલ્યાં. સરસ મજાનું ગરમાગરમ દૂધ વેચતી બે-ચાર દુકાનોમાં સારી એવી ભીડ જોઇ અનુમાન કર્યું કે આમાં ચોક્કસ કંઈક ખાસ હોવું જોઇએ અને પછી તો અમે ત્રણેએ ગરમાગરમ દૂધ પીવાની મજા માણી.

જેસલમેરની ગાડી છૂટવાના એકાદ કલાક પહેલા જોધપુર સ્ટેશન પર આવી ગયા. ક્લોકરૂમ વાળા આન્ટીનો આભાર માની સામાન લઈ લીધો અને પુલ ચડી પ્લેટ્ફોર્મ - ૨ પર પહોંચી ગયા. નમ્યા પણ ખુશખુશાલ હતી. પુલ પર દાદરા, પણ તે મારો કે અમીનો હાથ પકડ્યા વગર, જીદ કરી પોતાની મેળે જ ચડી - ઉતરી!

રીનોક અડ્વેન્ચર્સના બે મુખ્ય આયોજકો અમને અહિં મળ્યા : જય અને કપિલ. તેમણે જ અમારી જોધપુરથી જેસલમેરની આ ગાડીની ટિકીટ ઓન્લાઈન તત્કાલ ક્વોટામાં બુક કરી રાખી હતી. તેમને હું અગાઉ ક્યારેય મળ્યો નહોતો. તેમની પાસેથી જ મુંબઈથી આ રણયાત્રામાં જોડાનાર અન્ય સભ્યોના કોન્ટેક્ટ નંબર મેં મેળવી લીધેલા અને ફોન પર વાતચીત કર્યા બાદ ખાતરી કરી લીધી હતી કે તેઓ લેભાગુ વૃત્તિના નહોતાં. આથી જ અગિયાર હજારેક રૂપિયા જેવી રકમ મેં ઓન્લાઈન તેમના ખાતામાં મારા નેટ બેન્કિંગ અકાઉન્ટ માંથી ટ્રાન્સ્ફર કરી દીધી હતી.આજે ઇન્ટરનેટને લીધે આર્થિક વ્યવહાર અને અનેક બીજી બાબતો અતિ સરળ બની ગઈ છે.

જય અને કપિલે જણાવ્યું કે અમારી સાથે આ રણયાત્રામાં જોડાવાના ઘણાં મેમ્બર્સ કોઈક ને કોઈ કારણ સર અમારી સાથે જોડાઈ શકે એમ નહોતાં. પણ આ સાંભળી મારો ઉત્સાહ કંઈ ઓછો થયો નહોતો. ટ્રેન પકડી, વહેલી સવારે પાંચ સાડા પાંચે અમે જેસલમેર પહોંચ્યા. ટ્રેનમાં અડધી રાત પછી અને અહિં જેસલમેરમાં ગાત્રો થિજવી નાખે એટલી કડકડતી ઠંડી લાગી રહી હતી. નાનકડી નમ્યા પણ જાણે આ ઠંડી માણતી હોય તેમ થોડી વાર માટે આંખો ખોલી મારી અને અમી સામે આછું સ્મિત આપી ફરી પાછી સૂઈ ગઈ. અમને લેવા સ્ટેશને કાર આવી હતી. જેસલમેરમાં એક મોટો કિલ્લો છે જેના પર જ ચારસો-પાંચસો ઘર, મહેલ, હવેલી, હોટલો આવેલા છે. આ કિલ્લા પર જાણે આખું એક નાનકડું નગર વસ્યું છે! કારે કિલ્લાની તળેટીમાં છોડ્યા, ત્યાંથી રીક્ષામાં બેસી ઉપર, અમારી હોટલમાં ગયાં અને હજી તો હું પહેલું પગથિયું ચડવા જાઉં છું ત્યાં લાઈટ જતી રહી. વહેલી સવારે હજી અંધારાનું સામ્રાજ્ય જ છવાયેલું હતું. જોકે અમારે તો થોડી વાર ઉંઘી જવું જ હતું આથી પહેલા માળે અમને ફાળવાયેલા રૂમમાં સામાન મૂકી અમે સીધા ગોદડું ઓઢી પલંગમાં લંબાવ્યું.

આરામથી સાડાનવ દસે ઉઠ્યા ત્યારે દેખાયું કે અમારો રૂમ કેટલો સુંદર હતો. એક ઝરૂખાની ફ્રેમ, પ્રાચીન રાજસ્થાની રિયાસતની કોઈ રાજકુમારીની હાથે દોરેલી મઢેલી તસ્વીર, બીજા એક લાંબી મૂછો વાળા રાજસ્થાની પાઘડી પહેરેલા પુરુષનો એક ફોટો અને એક મોરપીંછ સુંદર ઢબે સજાવેલા હતાં એ નાનકડા રૂમમાં. રૂમનું બારણું ખોલતાં જ સામે ભીંત પર રાજસ્થાની લોકસંસ્કૃતિનું દર્શન કરાવતું સુંદર તોરણ અને તેની વચ્ચે કઠપૂતળીની જોડી ટીંગાડેલા હતાં. નમ્યા તો પહેલીવાર કઠપૂતળી જોઈ 'ઢીંગલા...ઢીંગલા...' કરતી કરતી રાજીના રેડ થઈ ગઈ. હોટલના મકાનની બાંધણી પણ વિશિષ્ટ ઢબની હતી.એક માળના મકાનમાં ધાબુ હતું અને ધાબા પર ‘રૂફ-ટોપ’ રેસ્ટોરન્ટ. અહિં મોટા ભાગના મકાનો અને હોટલોમાં આ જ પ્રકારની ‘રૂફ-ટોપ’ રેસ્ટોરન્ટ્સ બનાવેલી હતી. અમારા રૂમની બહાર તેમજ તેની ઉપરના ધાબાના ભાગમાં જમીન પર મોટી ધાતુની જાળી પાથરેલી જેથી દિવસે સૂર્ય પ્રકાશ સીધો નીચે જમીન સુધી પહોંચી મકાનને અજવાળી શકે.તમે જો ધાબાની અથવા પહેલા માળની આ જાળી પર ઉભા હોવ તો નીચે ભોંયતળિયે ઉભેલી વ્યક્તિ તમને જોઇ શકે. નમ્યા આ જાળી પર પગ મૂકતા ડરતી હતી.મને મારી મમ્મીના મોસાળના ગામ મંદ્રોપુરના ઘર યાદ આવી ગયાં જ્યાં છાપરા પર એક કે બે જગાએ સુર્યપ્રકાશ કુદરતી રીતે ઘરમાં આવી શકે એ માટે ખાસ બાકોરા જેવી જગા રાખવામાં આવતી જેના પર પારદર્શક રંગહીન આવરણ હોય. અહિંથી સીધી લીટીમાં ઘરમાં પ્રવેશતાં સુર્યપ્રકાશના કિરણો અદભૂત લાગે. એ ઘરોમાં ચૂલા હતાં એટલે ચૂલાનો ધૂમાડો સીધો બહાર જઈ શકે એ માટે ચિમની પણ રખાતી જે સીધી ધાબા કે છાપરા ઉપર બહાર આકાશ તરફ ખુલે.

અમે રૂફટોપ રેસ્ટોરન્ટમાં બેસી સવારનો ચાનાસ્તો પતાવ્યો. અહિંથી ખૂબ સુંદર દ્રષ્ય દેખાતું હતું અડધા જેસલમેર શહેરની જાણે અહિંથી ઝાંખી દ્રષ્યમાન થતી હતી. કિલ્લા પરના લગભગ દરેક મકાનમાંથી આવા રૂફટોપ ધાબા પણ અહિંથી દેખાઈ રહ્યાં હતાં.અમારી બાજુમાં ચાર વિદેશી પર્યટકો પણ સવારનો સુ-કોમળ તડકો માણતા ગાદી પર બેસી ચા-નાસ્તાની મજા માણી રહ્યાં હતાં. હોટલમાં રિસેપ્શન પાસે જેસલમેરની, વિદેશી સહેલાણીઓની,રણની,ઉંટની,મેળાઓની વગેરે રંગબેરંગી તસ્વીરો ટીંગાડેલી હતી. કેટલાક વિદેશી મુલાકાતીઓએ તેમના ઘેર ગયા બાદ અહિંના સૌંદર્ય અને પરોણાગતથી અભિભૂત થઈ જઈ આભાર માનતા પત્રો પોતાના હાથે લખ્યાં હતાં, એ પણ લગાડ્યાં હતાં.

અહિંથી બહાર નિકળતા જ અમે બે મંદિરોમાં દર્શન કર્યાં.એક વિષ્ણુ ભગવાનનું અને એક શંકર ભગવાનનું - આ બંને મંદિરો પ્રાચીન હતાં. તેમાં એક અનેરી શાંતિ અને ધન્યતા નો અનુભવ થયો. વિષ્ણુ મંદિરની ભીંત પર હનુમાનનું સુંદર ભારતીય શૈલીમાં દોરાયેલું આકર્ષક ચિત્ર હતું. ત્યાંથી બહાર થોડે દૂર જ એક દુકાનની બહાર રંગબેરંગી વસ્ત્રો તેમજ ખાસ પ્રકારની રાજસ્થાની પાઘડીઓ લટકતા હતા. દુકાનદાર પચીસેક વર્ષનો યુવાન હતો. મેં વસ્ત્રોના ભાવ પૂછ્યા તો એણે પ્રમાણિકતાથી ઉત્તર આપ્યો આ વસ્ત્રો વિદેશીઓ માટે બનાવેલા હોવાથી ખાસ ટકાઉ નહોતા.વિદેશીઓ ફરવા આવે એટલે એમણે ફક્ત થોડા દિવસ એ પહેરવાના હોય આથી આ વસ્ત્રો ખાસ સારી ગુણવત્તા ના નહોતા. કેટલાક લોકો પોતાના ખિસ્સા ભરવા બીજાઓને છેતરતાં પણ ખચકાતા નથી જ્યારે અહિં એક વેપારી હતો જે પોતાનો સામાન ન પણ વેચાય તેની પરવા કર્યા વગર અમને સાચી સલાહ આપી રહ્યો હતો! મને એ યુવાનની ઇમાનદારી સ્પર્શી ગઈ.

(ક્રમશ:)

રવિવાર, 4 માર્ચ, 2012

અને સ્મરણોની સંદુકમાંથી સરી પડી "તીનીયા-મિનિયાની" તસ્વીર......

લોકો કહે છે કે ભૂતકાળને ભૂલી જાવ, પરંતુ હું તો ઘણી વાર ભૂતકાળમાં સરી પડું છું અને જૂની યાદો ફંફોસતાં ફંફોસતાં, મગજની પાટી પરની રજ ખંખેરતાં, કંઈક અજબ ગજબના સ્મરણો જીવંત થાય છે!

લગભગ ૮૫ વર્ષ પહેલાં-મને થોડું યાદ છે ત્યાં સુધી અમે બધા એટલે પિતાશ્રી-તેમના ભાઈ- વગેરે સંયુક્ત કુટુંબમાંજ રહેતા - પિતાશ્રીનું નામ દામોદર ભાઈ-અને કાકાનું નામ દોલતરાય.મારા બા નું નામ રેવાબા(મણિબા) અને કાકી નું નામ રાધાબા-મારું નામ ચંદ્રકિશોર અને મારા પિતરાઈ ભાઈ નું નામ ચંદ્રકાન્ત - વખત જતા "ચંદ્ર" આકાશમાં ચાલી ગયો અને બાકી રહી ગયા "કિશોર અને ચંદુ".

હું જરા શરીરે દુબળો-પાતળો એટલે મને "તીનીયો" અને ચંદુ ને મિનીયો કહેતાં. એક વખત અમારા બંનેનો સાથે ફોટો પડાવવાનું નક્કી કર્યું- પરંતુ આપણે તો વિરોધ દર્શાવ્યો-શું કારણ હતું તે તો અત્યારે યાદ નથી - છેવટ અમારી માનીતી બિલાડી દૂધની વાટકી સાથે અમારી જોડે બેસાડી અને તીનીયા-મિનિયાનો ફોટો પડાવ્યો, એ સમયમાં ભાવનગરમાં અમારા એક બીજા કાકાનું સીનેમા થીએટર "ભારત સીનેમા"-તેમાં એક કાકા ફિલ્મ પ્રોજેકટર ચલાવે - અને પિતાશ્રી ટીકીટબારી ઉપર બેસે - એક આનો-બે આના - ચાર આનાના ભાવની ટીકીટો - એ મૂંગી ફિલ્મોનો જમાનો હતો - તેમાં વળી ફિલ્મ શરુ થતાં પહેલાં ખાસ આકર્ષણ તરીકે અમારો તીનીયા- મિનિયાનો ઉપર જણાવેલા ફોટાની સ્લાઈડ બતાવે - નીચે "ભારત સંતાનો" એવા લખાણ સાથે......

એ પછી તો વર્ષો વીતી ગયાં હું મેટ્રીક ભણી જે.જે સ્કૂલ ઓફ આર્ટસ-મુંબઈમાં અભ્યાસ કરી કમર્શીઅલ આર્ટિસ્ટ થયો.અને ચંદુ ભાઈ પણ મેટ્રીક થઇ દુકાનમાં સેલ્સમેન થઇ ગયા.

૧૯૫૫-૫૬માં તેમને શીરડી પાસે સાકોરી ગામમાં કન્યાકુમારી આશ્રમના સ્થાપક શ્રી ઉપાસની બાબાના શિષ્યા પૂજ્ય શ્રી ગોદાવરી માતાજીનો સંપર્ક થયો. અને તેમનામાં તેને સર્વોપરી ઈશ્વરનું દર્શન થયું અને તેમણે તો તેમની સેવામાં "સાકોરીમાં રહી બાકીનું જીવન વિતાવ્યું. તેમને લઇ અમો સર્વ ને પણ પૂ.માતાજીનાં દર્શનનો લાભ મળ્યો.

આવી નાની અને બીજાને બહુ ન ગમતી વાતો લખીને તમોને કંટાળો આપવા નથી માગતો

તાત્પર્ય માત્ર એટલુંજ કે એ વખત ના સંયુક્ત કુટુંબના સંબંધો હજી આજ પણ એવાને એવાજ જીવંત છે.
સંબંધોના રોપેલાં નાના વૃક્ષ આજે મજબૂત કબીરવડ બની ગયા છે. અથવા તો સુગંધી સંબંધોના છોડ પર
સ્નેહના જલ પ્રક્ષાલન કરી તેને આજ સુધી-ગુલાબ-મોગરા-કે ચંપાની મહેક ફેલાવતા રાખ્યાં છે. એવા સંબંધો કે જે સ્નેહભર્યા-ઉષ્માભર્યા તથા ત્યાગની ભાવનાવાળા હોય છે. એ સંબંધો સહજતા થી ખીલ્યા છે
માટેજ તે શ્રેષ્ઠ સંબંધ છે. સંબંધો માંથી સ્વાર્થવૃતીની બાદબાકી થાય તો તે સંબંધો હરહંમેશ ખીલતા અને વર્ષો સુધી પ્રફુલ્લીત તથા અમર રહે છે.

કોઈક જગ્યાએ વાંચ્યું હતું અને હજી આજે પણ આરસની તકતીમાં કોતરાઈ ગયું હોય તેમ હૃદયમાં કોતરાઈ ગયું છે કે જીવનમાં ચાર વસ્તુઓ તોડશો નહિ-વિશ્વાસ-વચન-હૃદય અને સંબંધ.કારણ કે
આમાંથી કોઈ પણ એક તૂટે તો અવાજ થતો નથી પરંતુ અપાર વેદનાની અનુભૂતિ થાય છે.

સુખદ-જીવંત-સ્મરણો અને સંબંધો વર્તમાન જીવનની બહુમૂલી મૂડી છે, માટે તેને જીવનભર સંભાળીને-પંપાળી ને સાચવી રાખવા જોઈએ,એ પ્રત્યેક માનવીનું કર્તવ્ય છે.

તીનીયા-મિનિયાની તસવીરનું ઉદાહરણ કે પ્રસંગ પુરાણા સંબંધોને જોવાની-માણવાની એક માત્ર આરસી છે, અને આજે પણ તે આરસીમાં જોઈ ભૂતકાળના તે સુખદ દિવસોના સ્મરણો સજીવન થાય છે,

અસ્તુ........

-કિશોર દવે