Translate

રવિવાર, 12 જાન્યુઆરી, 2020

કચ્છના રણોત્સવનો પ્રવાસ (ભાગ - ૩ અને ૪)

કચ્છના રણોત્સવનો પ્રવાસ (ભાગ - 3) 
--------------------------------------------  

       કચ્છના ધોરડો ગામે જ્યાં રણોત્સવ યોજાય છે એ ટેન્ટસીટીનું ભવ્ય રજવાડી પ્રવેશદ્વાર તમને જાણે ઉમળકાભેર અંદર આવવાનું આમંત્રણ આપતું હોય એવું લાગે! અંદર પ્રવેશો એટલે પ્રવેશદ્વાર પાસે લોકગીત ગાતા, ઢોલ - વાજિંત્રો વગાડતા અને કચ્છી કાપડના ઘોડા અને અન્ય પરંપરાગત વસ્ત્રો પહેરેલા સ્થાનિક કલાકારો તમને પોંખે! સહેજ આગળ જાઓ એટલે ડાબી બાજુ હાટ - બજાર રંગબેરંગી ચીજવસ્તુઓ વેચતી દુકાનોથી, છત પર લટકતી ઉંધી કલાત્મક કચ્છી ભરતકામ ધરાવતી છૂટી છવાયી છત્રીઓથી શોભતું નજરે પડે અને જમણે કચ્છી ભૂંગા, મહેલની દિવાલો, ઉંટ, હાથી વગેરેના મોડેલ તમારું ધ્યાન ખેંચે. થોડે જ આગળ જમણી બાજુએ ભવ્ય રિસેપ્શન કક્ષ પર ઉભેલી યુવતિઓ સસ્મિત તમને આવકારે, કપાળે ચાંદલો કરી તમારું ભાવભીનું સ્વાગત કરે. રિસેપ્શન કક્ષ અતિ વિશાળ અને કોઈ મહેલના કક્ષની ઝાંખી કરાવતો હોય એવો બનાવાયો છે. કોઈ ફાઇવસ્ટાર હોટેલમાં ચેક ઈન કરતા હોવ એવી જ અનુભૂતિ થાય. તમારો ટેન્ટ તમને ફાળવાય ત્યાં સુધી તમે સામે ગોઠવેલા સોફા પર આરામથી બેસી ટીપોય પર ગોઠવેલા, ધોળાવીરામાં અને આસપાસ આવેલ ગુજરાતના અન્ય પ્રખ્યાત મંદિરો વિશે સચિત્ર માહિતી આપતા પુસ્તક કે રણમહોત્સવની વિવિધ પ્રવૃત્તિઓ અંગે માહિતી આપતા ફરફરીયા નિહાળી - વાંચી શકો. વાતાનુકૂલિત એવા આ વિશાળ રિસેપ્શન કક્ષમાં વચ્ચે ગણેશની સુંદર પ્રતિમા શોભે, માથે મસ્ત ઝૂમ્મર અને ભીંતે રાજાના મહેલમાં શોભે એવી તસવીરો. એક બાજુ બાળકો રમી શકે એવા સાધનો ગોઠવેલા જોવા મળે જેથી બાળકો પણ ત્યાં રમવાના સાધનો સાથે રમવામાં  ઓતપ્રોત થઈ તમને ટેન્ટની ફાળવણી માટે પ્રતિક્ષા કરતા હોવ ત્યારે હેરાન ન કરે. જેવા તમે રિસેપ્શન કક્ષની બહાર આવો કે તરત છકડા રીક્ષા જેવી ગોલ્ફકાર્ટ તમારી રાહ જોઈ કતારબદ્ધ ઉભી હોય. આ ગોલ્ફકાર્ટ પણ કંઈ સામાન્ય નહીં, પણ સુંદર મજાના રંગબેરંગી કપડા, ફૂમતાં વગેરેથી શોભતી હોય એવી! આખું ટેન્ટસીટી પાંચ - છ ક્લસ્ટર્સ માં વિભાજીત કરેલું છે અને ભોજન કક્ષ, સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમ થાય તે હોલ, અડવેન્ચર એક્ટિવિટી વિસ્તાર વગેરે દૂર આવેલા હોય એટલે એ બધે જવા માટે તમારે આ ચાર - છ - આઠ કે બાર સીટર ગોલ્ફકાર્ટમાં બેસીને જ એક જગાએ થી બીજી જગાએ જવાનું - મફતમાં! તમારા ક્લસ્ટર બહાર દસ - બાર સાઇકલ પણ પડેલી હોય તેનો પણ તમે વિના મૂલ્યે જોઈએ એટલો ઉપયોગ કરી શકો. જ્યાં જાઓ ત્યાં ફરી એ સાઇકલ મૂકી દેવાની અથવા અન્ય જગાએથી પાછા તમારા ક્લસ્ટરમાં આવો એટલે ત્યાં ફરી પાછી બીજી સાઇકલ ભેગી મૂકી દેવાની. પ્રદૂષણ પણ ફેલાતું ઓછું થાય અને તમારી કસરત થાય એ નફામાં. મને તો ગોલ્ફકાર્ટ અને સાઇકલ-પૂલની આ આઇડિયા - સવલત ખૂબ ગમી અને વિચારપૂર્વકની લાગી. આખા ટેન્ટ સીટીમાં તમે પહોળા ખુલ્લા સ્વચ્છ રસ્તે ગમે ત્યારે, મનને ફાવે એટલું, ચાલીને કે ગોલ્ફકાર્ટ કે સાઇકલનો ઉપયોગ કરી ફરી શકો. એમ કરવું ગમે એના પણ એક કરતાં વધુ કારણો - એક તો સ્વચ્છ પ્રદૂષણરહિત હવા, બીજું સમગ્ર ટેન્ટસીટીમાં ઠેરઠેર કલાત્મક ગોઠવણ કે સજાવટ જોવા મળે. જેમકે રિસેપ્શન કક્ષથી થોડે આગળ વળાંક પર ઉભા કરાયેલા, કચ્છ પ્રદેશના પરંપરાગત વસ્ત્રોમાં સજ્જ સ્ત્રી પુરુષના વીસેક ફૂટ ઉંચા પૂતળા કે પછી ત્યાં થી થોડે દૂર આગળ એટલાં જ કદની કઠપૂતળીઓનો મેળો તો વળી થોડે આગળ મુંબઈના કાલાઘોડા ફેસ્ટિવલમાં જોવા મળે છે તેવા આર્ટ વર્ક અને શિલ્પો. કચ્છના ભરતકામ જેવા આર્ટવર્કથી શોભતું દિવાલ કદનું કેનવાસ આખા ટેન્ટસીટીની પરિક્રમા કરતું વીંટાળેલું જોવા મળે. આટલું બધું જોવા - માણવાનું હોય, પછી તમને કંઈ ટેન્ટમાં ભરાઈ રહેવું ગમે? જો કે તમે આળસુના પીર હોવ અને બહાર નીકળવું તમને ગમતું જ ના હોય તો ક્લસ્ટરની અંદર કે ટેન્ટમાં પણ તમને આરામ અને સુખની અનુભૂતિ કરાવે એવું ઘણું બધું જોવા મળે. જેમકે દરેક ક્લસ્ટરમાં ગોળાકારે તંબુ બનાવાયેલા હોય, અને દરેક તંબુની બહાર એક આરામદાયી આરામ - ખુરશી ગોઠવેલી હોય. લીલા રંગનાં કાર્પેટ પાથરેલી જમીનથી થોડી ઉંચાઈએ ઓટલા પર ટેન્ટ બનાવેલા હોય, એ ઓટલાની આખી દીવાલે કુદરતી રંગોથી બનાવાયેલ કચ્છી ચિત્રકામ, ક્લસ્ટરની વચ્ચે મધ્યમાં રાત્રે કેમ્પફાયર કરી શકાય એવી વ્યવસ્થા કરેલી હોય અને આસપાસ ત્રણેક હિંચકા ગોઠવેલા જોવા મળે. સફેદ તપખીરિયા રંગની ડિઝાઇનથી શોભતા કેનવાસ-કપડાં જેવા મટિરિયલમાંથી બનાવેલ એકસરખા રોયલ ટેન્ટ ત્રણેક કેટેગરી મુજબ સગવડ ધરાવતા હોય. અંદર થોડું સાંકડું લાગે નોન - એ. સી. કે એ. સી. ટેન્ટમાં પણ ક્યાંય કોઈ ખામી કે કમી ન લાગે. બાથરૂમ પણ ચોખ્ખો ચણાક, ઓટલા જેવી ફર્શ પર બનાવેલો. ક્લસ્ટરના વર્તુળની પરિઘ પર ચોક્કસ અંતરે ગોઠવેલા કેસરી કપડાંથી બનાવાયેલા શંકુ આકારના મોટા કંડીલ આખા ટેન્ટસીટીની શોભા રાત્રે અનેક ગણી વધારી દે. રાત્રે તો અન્ય લાઇટસ વગેરેને કારણે ટેન્ટસીટી આખું નોખું સ્વરૂપ ધારણ કરી લે જે દિવસના દેદીપ્યમાન સ્વરૂપ થી તદ્દન ભિન્ન લાગે પણ એ ય એટલું જ મનમોહક!
  દરેક ક્લસ્ટરમાં એક ક્લસ્ટર મેનેજર હોય જે તમારી તમામ સગવડનું ધ્યાન રાખે, વહેલી સવારે ત્રણ વાર ટી - ટી - ટી બોલી તમને એલાર્મ વગર ઉઠાડી દે! સૂર્યોદય જોવા જવા વહેલા ઉઠવાનું હોય ત્યારે આ વ્યવસ્થા ખૂબ સારી લાગે! ભોજન માટે ડાઇનિંગ હૉલ સુધી જવાનું હોય ત્યારે તમારે માટે તમારા ક્લસ્ટર ના પ્રવેશ દ્વાર સુધી ગોલ્ફકાર્ટ બોલાવવાનું કામ પણ ક્લસ્ટર મેનેજર કરે અને તમારા નાના બાળક માટે દૂધની વ્યવસ્થા કરવાનું કામ પણ એ કરે. તમને અલગ અલગ કાર્યક્રમ માટે સમયસર જવાનું યાદ પણ કરાવે.
 ડાઇનિંગ હૉલ આખા ટેન્ટસીટી માં બે કે ત્રણ. પણ એ એટલા મોટા અને સારા કે બસો - ત્રણસો માણસો આરામથી ત્યાં બેસી ભોજન માણી શકે. સવારનો નાસ્તો અને સાંજની હાઈ - ટી પણ ત્યાં અને બપોર અને રાતનું ભોજન પણ ત્યાં જ લેવાનું. બુફે પદ્ધતિ થી ખાવાનું અને વાનગીઓની તો ભરમાર! ધરાઈને ખવાય એટલું ખાઓ પીઓ! સાથે લાઈવ સંગીત ની મજા પણ માણવા મળે! બહાર ગોલ્ફ કાર્ટ ની કતાર ઉભેલી જ હોય. તમને એવું લાગે કે તમે ખાટલે થી પાટલે અને પાટલે થી ખાટલે ફરી રહ્યાં છો! રીત સર તમને લાડ લડાવાઈ રહ્યા છે! આટલું પેમ્પરીંગ કોઈએ અગાઉ કોઈ પ્રવાસ કે મુસાફરી દરમ્યાન કર્યાનું યાદ નથી!
  રાતે સાંસ્કૃતિક કાર્યક્રમોમાં લોક સંગીત પણ માણવા મળે કે રોક સંગીત પણ! કઠપૂતલી નો શો પણ જોવા મળે કે આકાશ-દર્શન માટે ખગોળ પ્રેમી ઓ માટે પણ એક ખૂણે મોટું ટેલિસ્કોપ મૂકી કરાયેલી વ્યવસ્થા જોઈ રણોત્સવ આયોજકોની આ આટલી અદ્ભુત પરોણાગત બદલ આફરીન પોકારી જવાય!
એડવેન્ચર પ્રવૃત્તિઓનો તો આખો એક અલાયદો વિસ્તાર જ્યાં આકાશમાં ઉંચે લટકતા દોરડે એક છેડેથી બીજે છેડે પંખીની જેમ આખા ટેન્ટસીટીની સુંદરતા આંખોમાં ભરી ઊંચેથી નીચે આવવાનું એક રાઇડ દ્વારા તો બીજી એક રાઇડમાં ચોથા માળ જેટલી ઊંચાઈએથી ભૂસકો મારી લોલકની જેમ હવામાં ઝૂલવાનું અને અન્ય એક રાઇડમાં આકાશમાં ગ્લાઇડ કરવાનું!
   વિદાય વેળાએ તમે ખૂબ આનંદિત થઈ ગયા હોવ તો પાઘડી પહેરી મન ભરી તમારા આખા પરિવાર સાથે લોક કલાકારો ના વાદ્યો ના તાલે નાચી શકો એવી વ્યવસ્થા પણ રિસેપ્શન કક્ષ બહાર કરાયેલી છે!
  તમે એક - બે કે ત્રણ રાતનો કોઈ પણ પેકેજ લીધો હોય તેની સંપૂર્ણ મજા તમે માણી શકો એની ગેરંટી રણોત્સવના આયોજકો જાણે એનસ્યોર કરે છે.
    મારા ત્રણ રાતના પેકેજ દરમિયાન થયેલ સુખદ સ્વ-અનુભવની અને છેલ્લા બે દિવસો દરમ્યાન વણ નોતર્યાં મહેમાન સમા વરસાદે જન્માવેલી ચિંતા અને તેણે ઉભી કરેલ મુશ્કેલ પરિસ્થિતિને રણોત્સવની કુશળ અને સક્ષમ ટીમે કેટલી સારી રીતે હેન્ડલ અને મેનેજ કરી તેની વાતો આવતા સપ્તાહે!

(ક્રમશ :)

**************************************************

કચ્છના રણોત્સવનો પ્રવાસ (ભાગ - ૪) 
--------------------------------------------
        રિસેપ્શન પર રાજવી સત્કાર પામ્યા બાદ અમે અમને ફાળવાયેલા ટેન્ટમાં ગયા. ક્લસ્ટર - ઈ માં આવેલા ચાલીસ - પચાસ તંબુઓ પૈકીનો આ ચોથા નંબરનો ટેન્ટ મને ગમી ગયો. મધ્ય નવેમ્બરમાં ત્યાં ઠંડી જોઈએ એવી શરૂ થઈ નહોતી અને દિવસે તો થોડી ગરમી પણ લાગી રહી હતી એટલે એવો વિચાર આવ્યો કે શું નોન એ. સી. ટેન્ટની જગાએ એ. સી. ટેન્ટમાં અપગ્રેડ કરાવી લઉં? પણ પછી બીજો વિચાર આવ્યો કે દિવસ દરમ્યાન તો અમારે ક્યાં ટેન્ટમાં બેસી રહેવાનું છે? રાતે તો ઠંડક થઈ જ ગઈ હોય તો નાહકના વધુ પૈસા શા માટે ખર્ચ કરવા? આથી મેં અહીં નોન એ. સી. ટેન્ટમાં જ રહેવાનું પસંદ કર્યું. થોડે દૂર આવેલા ડાઇનિંગ હોલમાં જમવા જવા અમારા ક્લસ્ટર મેનેજર સુરેન્દ્ર નામના રાજસ્થાની યુવાને અમારા માટે ગોલ્ફકાર્ટ બોલાવી આપી.સુરેન્દ્ર  પાછલા બેત્રણ વર્ષથી અહીં રણોત્સવ ચાલે એટલો સમય નોકરી કરતો શાંત, થોડું કાલુ કાલુ બોલતો વીસ - બાવીસ વર્ષનો યુવાન હતો. આવા અનેક યુવાનો અહીં રણોત્સવ દરમ્યાન પેટીયું રળવા પામતા થયા છે એ જાણી ખુશી થઈ. અમારી રંગબેરંગી છકડા ગાડી આવી એ પહેલા આસપાસ સાઇકલ પર થોડા રાઉંડ માર્યા. ગોલ્ફકાર્ટ ગાડી આવી એટલે એમાં બેસી અમે ડાઇનિંગ હોલ પહોંચ્યા. ધરાઈને જમ્યા અને પછી થોડી વાર ડાઇનિંગ હોલની આસપાસ સમય પસાર કર્યો. પાસે જ મોટું એ. સી. જિમખાના ઈનહાઉસ બનાવેલું હતું જેમાં કેરમ, ટેબલ ટેનિસ જેવી ઇનડોર ગેમ રમવાની વ્યવસ્થા હતી. આસપાસની ભીંત પર વેસ્ટમાંથી બેસ્ટનું સર્જન કર્યું હોય એ રીતે લાકડાનાં ટુકડાઓને ત્રણ જુદા જુદા રંગે રંગી સુંદર સજાવટ કરી હતી. અંદર બેઠક માટે મુંડા પણ વપરાશમાં ના હોય એવા ટાયર માંથી તૈયાર કરેલા અતિ સુંદર આર્ટપીસ સમા હતાં. વાંચવાનાં શોખીનો માટે થોડા પુસ્તકો એક ખૂણે શેલ્ફમાં ગોઠવેલા હતાં. થોડો સમય અહીં પસાર કરી અમે બહાર આવ્યા જ્યાં લાકડાની એક જ પીસમાં બનાવેલી વિશિષ્ટ આકારની એક સરખી બેન્ચ ગોઠવેલી હતી જેના પર બેઠા. ઉપર માથે રંગીન ફરફરીયા હવામાં ફરફરી રહ્યાં હતાં. અહીં પણ થોડી વાર પોરો ખાધો એ દરમિયાન નમ્યા અને હિતાર્થ બાજુમાં ગોઠવેલા બાળકોના રમવા માટેના હવા ભરેલા ટ્રેમ્પોલિનમાં કૂદી આવ્યાં. પછી અમે સુંદર સજાવેલા આર્ટવર્ક - ટોન્ગા અને એમ્બેસેડર ગાડી સાથે ફોટા પડાવ્યા. સામે એ.સી. હોલમાં અમે રણોત્સવની વિડિયો ક્લિપ્સ જોઈ, અન્ય આકર્ષણોની માહિતી મેળવી, બાજુની બીજી એક એ.સી. ગેલેરીમાં ચિત્રકારે બનાવેલ પેઇન્ટિંગ્સ જોયા અને ત્યાં સફેદ રણ જોવા અને ઊંટ સવારી માણવા જવાનો સમય થઈ ગયો. સવારે જે બસમાં આવ્યા હતા એ જ બસના ગાઇડ શાહવાઝ સાથે અમે ધોરડોની સાંજ માણવા રવાના થયા.બસમાંથી ઉતરી આઠ-દસની ટુકડીમાં જુદી જુદી ઊંટગાડીમાં ગોઠવાયા અને રસ્તાની બંને બાજુએ ફેલાયેલા અફાટ સફેદ રણને જોતા જોતા રણોત્સવનું આ સૌથી મોટું આકર્ષણ માણી રહ્યા. ઊંટ ગાડામાં બેઠક એવી રીતે હતી કે બધાએ પગ નીચે લટકતા બહાર રહે એમ રસ્તા તરફ મોં કરી બેસવાનું અને આ ગાડું આખું ખુલ્લું હોય એવું હતું એટલે એમાં ગોઠવેલા ગાદલા પર બેસી મિત્રો કે પરિવારજનો સાથે આ રાઇડ સૌ પોતપોતાની રીતે માણી રહ્યાં. હાજીઅલીની દરગાહમાં જેવો લાંબો રસ્તાનો પટ્ટો દરિયા વચ્ચે છે એવો અહીં સફેદ રણ વચ્ચે બનાવેલો હતો. અહીં રિટર્ન રાઉંડ માર્યા બાદ અમારા ગાડાના ઊંટ 'જેસલ' સાથે ફોટા પડાવ્યા. 'રણનો રાજા' નું કાળા રંગનું છૂન્દણું અને માળાઓ પહેરેલી લાંબી ડોક ધરાવતા ઉંટ જેસલના ચાલક રણમલે એવી માહિતી આપી કે ઊંટોની દોડવાની હરીફાઈ થાય તેમાં જેસલ પહેલો આવે છે! તેને ચલાવતી હોય એમ લગામ હાથમાં તાણી અમીએ જેસલ સાથે ફોટો પડાવ્યો. આ ઉંટ સવારી પૂરી થયા બાદ અમને સફેદ રણમાં ટહેલવા જવા કલાકેક નો સમય અપાયો. આ સફેદ રણ દુનિયાની અજાયબી સમું હતું. આ વખતે વરસાદે ખાસ્સી મોડી વિદાય લીધી હોવાથી એવી વાતો આસપાસ સંભળાતી હતી કે આ વર્ષે રણ હજી બરાબર તૈયાર થયું નથી. આમ તો સફેદ રણની ભૂમિ પર બાઇક પણ સડસડાટ પસાર થઈ જાય, પણ આ વખતે હજી આ જમીન અમે ગયા એ નવેમ્બરના સમય સુધી એવી સખત થઈ નહોતી. કેટલીક જગાએ એ પગ જમીનમાં અંદર ખૂંપી જાય એવી પોચી પણ હતી. પણ સફેદ મીઠા જેવા ક્ષાર પથરાયેલી આ જમીન અમારા માટે તો પ્રથમ વાર જોયેલા અદ્ભુત નજારા સમાન જ હતી, આથી અમને એ જોવા - માણવાની ખૂબ મજા આવી. 




સ્વચ્છ એવા કોઈ દરિયા કિનારે ફરતા હોવ એવું લાગે પણ અહીં દૂર દૂર સુધી ક્યાંય પાણી હોય નહીં, અને રેતી ની જગાએ પગ નીચે સફેદ ક્ષારના થર. ઉત્સાહમાં આમતેમ ફરી રહેલા, ફોટા પાડવામાં અને મિત્રો કે પરિવારજનો સાથે આનંદપૂર્વક સમય પસાર કરી રહેલા સહેલાણીઓ સાથે મેં પણ મારા પરિવાર સાથે અહીં સૂર્યાસ્ત જોવાની મજા માણી,











 મોબાઇલ પર મારા મનપસંદ સમય અનુરૂપ ગીતો બેકગ્રાઉંડમાં સાંભળતા સાંભળતા. એકાદ - બે કલાકનો સમય અહીં પસાર કર્યા બાદ બસમાં પાછા ફર્યા ટેન્ટસીટી. અંધારામાં લાઇટસ અને કેસરી કંડીલોથી શોભી રહેલા ટેન્ટસીટીનો નજારો મનને અનેરો આનંદ આપતો હતો.ઇનહાઉસ હાટમાં શોપીંગ ની મજા માણ્યા બાદ ડિનર માટે ડાઇનિંગ હોલમાં ગયા. ત્યાં ગિટાર વગાડતા અને કર્ણ પ્રિય હિન્દી ફિલ્મી ગીતો ગાતા યુવાન કલાકારનું લાઈવ સંગીત માણતા માણતા રાતનું ભોજન કર્યું અને ફરી રવાના થયા પૂનમની રાતે સફેદ રણનો અનન્ય, અપ્રતિમ સૌંદર્ય ધરાવતો નજારો માણવા. રાતની નિરવ શાંતિમાં ફરી એજ સ્થળે જઇ પહોંચ્યા જ્યાં સાંજે થોડા કલાકો અગાઉ આવ્યા હતા, પણ અત્યારે આ સ્થળ જાણે અન્ય વાઘા - રૂપેરી ચાંદનીની સફેદ સાડી પહેરી નોખા સાજ સજી બેઠું હતું!  વાતાવરણ વાદળીયું હોઈ અંધારું ઘોર હતું, પણ ચાંદનીના આછા પ્રકાશમાં ચાલવાની મજા પડતી હતી. ખાસ્સું ચાલ્યા બાદ એક સ્થળે અમે ચારે બેસી ગયા અને થોડી ક્ષણો આ નિરવ શાંતિ અને અદ્ભુત સુંદરતા ધરાવતા સ્થળે ફરી મોબાઇલ પર સમયોચિત સંગીત સાંભળતા અને એક મેક સાથે વાતચીત કરતા માણી. વાદળાં વચ્ચે વચ્ચે પૂર્ણ કળાએ ખીલેલા ચંદ્રને ઢાંકી દેતાં હતાં , પણ અમારા નસીબ સારા કે અમે તેને સાવ જોવાનું તો ન જ ચૂકી ગયા. અડધી રાતે ત્યાં થી પાછા ફરવાનું મન ના હોવા છતાં, ટેન્ટસીટી પાછા તો ફરવું જ પડ્યું! સરસ ઉંઘ આવી. 

(ક્રમશઃ) 

ગુરુવાર, 2 જાન્યુઆરી, 2020

કચ્છના રણોત્સવનો પ્રવાસ (ભાગ - ૧ અને ર)

   
ઉત્તર ગુજરાતમાં વડનગર પાસે આવેલું ઉંઢાઈ મારું વતન અને સાસરું પણ  મહેસાણામાં હોવાથી ઉત્તર ગુજરાતતો વર્ષમાં એકાદ વાર જવાનું થાય જ, પણ પ્રવાસન હેતુથી ગુજરાતના અન્ય ભાગ અત્યાર સુધી વણખેડાયેલા રહ્યાં હતાં. કચ્છ પ્રત્યે તેની ભરત કલા, સંસ્કૃતિ અને અન્ય વિશેષતાઓને લઈને પહેલેથી એક ખાસ આકર્ષણ હતું અને તેમાંયે અમિતાભ બચ્ચન ગુજરાત પ્રવાસનનો બ્રાન્ડ એમ્બેસેડર બન્યા પછી તેની ટેગ લાઇન 'કચ્છ નહીં દેખા તો કુછ નહીં દેખા' ને લઈને અને રણોત્સવના ઘણાં સારા પ્રતિભાવો સાંભળીને ત્યાં જવાનું ખૂબ મન હતું. આ વખતે વેકેશન પર હજી સુધી ક્યાંય જવાયું નહોતું. જાણમાં આવ્યું કે આ વર્ષે રણોત્સવ ૪ મહિના માટે દિવાળીના ૨૮મી ઓક્ટોબરથી શરૂ થશે અને મેં નક્કી કરી લીધું આ વખતે વેકેશન માટે કચ્છ જવાનું!
    સફેદ રણ પૂર્ણિમાની રાતે સોળે કળાએ ખીલતા ચંદ્રની રૂપેરી ચાંદનીમાં કંઈક નોખું જ રુપ ધરે છે એવું વાંચેલું એટલે નક્કી કર્યું કે ૧૨મી નવેમ્બરના ગુરૂ પૂર્ણિમાની રાતે આપણે સપરિવાર ધોરડોની ધરા પર હોવું! કચ્છની મુંબઈથી મર્યાદિત ટ્રેન હોવાથી કન્ફર્મ ટિકિટ ૧૦મીની મળતી હતી એ લઈ લીધી. ૧૧મી એ ભૂજ પહોંચ્યા બાદ એક દિવસ હોમ સ્ટે માં રહેવાનું નક્કી કર્યું અને ચાર દિવસ ત્રણ રાતના રણોત્સવના પેકેજ બાદ મારી કચ્છ યાત્રાનું સમાપન પણ એક દિવસના હોમ સ્ટે બાદ કરવાનું નક્કી કર્યું. ઓનલાઇન શોધખોળ આદરી હોમ સ્ટે બુકિંગ માટે. કેટલાક ચોક્કસ મુદ્દાઓ ધ્યાનમાં રાખવાના હતાં - જેમકે રણોત્સવનું સ્થળ ભૂજ સ્ટેશનથી ખાસ્સું દૂર હોઈ હોમ સ્ટે એવી જગાએ પસંદ કરવો જે ભૂજ સ્ટેશનથી નજીક હોય. કારણ ૧૨મી એ સવારે રણોત્સવની બસ અમને ભૂજ સ્ટેશનથી પીક અપ કરવાની હતી તેના પર જ આધાર રાખવો પડે એમ હતું નહીંતર દૂરની કોઈ સારી ભૂંગા જેવી હોટલ કે હોમ સ્ટે બુક કરીએ તો ત્યાંથી રણોત્સવ પોતાની મેળે જવાનું બહુ મોંઘુ પડે એમ હતું. ઓનલાઇન શોધખોળ કરી આવી એક જગા શોધી કાઢી જે ભૂજ સ્ટેશનથી બારેક કિલોમીટર દૂર હતી - સ્વામીરા હોમ સ્ટે. આ એક સ્થાનિક પરિવારે પોતાના બંગલાની અગાસી પર ઉભો કરેલ સુંદર વાતાનુકૂલિત ભૂંગો ફોટામાં જ જોઈને એટલો ગમી ગયેલો કે બીજા વધુ હોમ સ્ટે માટેના વિકલ્પો જોવાની જરૂર ન પડી. ભૂંગો સામાન્ય રૂપે ગોળાકાર ઝુંપડા જેવું લાગતું ઘર જેની છત પર ઘાસ પાથરેલું હોય છે અને ભીંતો માટીથી કે છાણથી લીંપેલી હોય છે અને તેના પર સુંદર ભાત કે ચિત્રો દોરેલા હોય છે. જો કે સ્વામીરા હોમસ્ટેનો માત્ર બાહ્ય આકાર જ ભૂંગા જેવો હતો, અંદરથી આ હોમ સ્ટે અત્યાધુનિક ઢબના ઘર જેવો હતો. અહીં મધ્યમાં મોટો ગોળાકાર સૂવા માટેનો બેડ હતો, જેની નીચે સરસ મજાની ડિસ્કો એલ. ઈ. ડી. લાઇટસ ફિટ કરેલી હતી. અંદર બાથરૂમ સહિતનું ફ્લોરીંગ વૂડન હતું. માથા પર સરસ મજાનું ઝૂમ્મર આસપાસ ગોળાકારે સજાવેલી લાઇટસ વચ્ચે સુંદર શોભતું હતું. લાકડાની ભીંત પર કૃત્રિમ લાઇટ દ્વારા પ્રકાશિત ફાનસ પણ ભૂંગાની એકંદર શોભામાં વધારો કરતા હતાં. આ એ. સી. ભૂંગામાં રહેવું એક અતિ સુખદ, આરામદાયી અનુભવ હતો.







 

બેસવા માટે મુંઢા અને બીન બેગ્‌સ હતાં. દરવાજા, ગામડાંના ઘરોમાં જોવા મળે એવા સુંદર, ડેલી જેવા હતાં. બહારથી ઉપર અગાશીમાંથી આજુબાજુના બંગલા દ્રશ્યમાન થતાં હતાં, ઘણી ગાયો ફરતી દેખાઈ રહી હતી. દિવાળી થોડો સમય પહેલાં જ ગઈ હોવાથી ભૂંગાને બહારથી લાઇટસ વડે શણગારેલો હતો. પહોંચ્યા બાદ તરત ફ્રેશ થઈ ગયા અને ભૂખ લાગી હતી એટલે યજમાનને ફોન જોડ્યો. તેમણે માહિતી આપી કે સ્વિગી કે ઝોમેટો જેવી ઓનલાઇન એપ દ્વારા ખાવાનું મળી જશે. બહાર ભર બપોરની ગરમી હતી, બારેક કલાકના પ્રવાસનો થાક હતો એટલે બહાર જવાની ઇચ્છા નહોતી આથી હું યજમાનની સલાહને અનુસર્યો, ખાવાનું ઓનલાઇન ઓર્ડર કરી દીધું અને અડધો કલાકમાં વઘારેલો રોટલો, છાશ અને બે ગુજરાતી ભાણા જમી અમે ધરાઈ ગયાં! બે ત્રણ કલાક સૂઈ ગયાં. સાંજે ફ્રેશ થઈ આસપાસ ફરવા નીકળ્યા. આજુબાજુમાં આવેલા મહાદેવ અને આશાપુરા મા ના મંદિરો ની મુલાકાત લીધી. આસાપાસ નજીકમાં હોટલ નહોતી, એટલે એક ઠેલા વાળાને ત્યાં લારી પરથી ચા પીધી. ઘણાં સમય બાદ ચીનાઈ માટીના નાનકડા કપ રકાબીમાં ચા પીવાની મજા માણી! ફરી ભૂંગે આવી બહાર અગાશીમાં બેસી પરિવાર સાથે થોડી સુખદ ક્ષણો ગાળી. સાડા આઠ નવે ફરી નીચે ગયા પણ અહીં તો બધું બંધ! માત્ર નજીક માં આવેલી એક હિમાલય સોડા અને સોફ્ટી નામની એક દુકાન ખુલ્લી હતી. ખાવાનું કંઈ મળે એમ નહોતું અને આમ પણ બપોરે ભારે જમણ મોડું જમ્યા હોવાથી રાતે કંઈ ખાવાની ઇચ્છા પણ નહોતી આથી સોડા - સોફ્ટી થી જ કામ ચલાવવાનું નક્કી કર્યું. ભરત સિંહ જાડેજા નામના અતિ મળતાવડા ભાઈ આ પાર્લર ચલાવતા હતા અને અહીં ભારે રસ પડે એવા મજેદાર પીણાં અને સોફ્ટી મળતા હતા. જગોમગો ટેકિલા નામનું સોડા મેં પસંદ કર્યું જે ભારે ઉત્કંઠા પેદા થાય એ રીતે પેશ કરાયું! ટેકિલા શોટ જેવા નાનકડા ગ્લાસ માં પીવાય તેવા જ ગ્લાસમાં ભરતસિંહ જગોમગોનું ખાસ મિશ્રણ મારી પાસે લઈ આવ્યા અને તે એમણે મને મોટા ગ્લાસ ભરેલા જાડા ગ્લાસમાં નાના ગ્લાસ સાથે નાખી દેવા સૂચન કર્યું. મેં એ મુજબ કર્યું અને સોડાની પેલા નાનકડા ગ્લાસના મિશ્રણ સાથે ભેળ સેળ થતાં ફીણની છોળો ઉડી મોટા ગ્લાસની બહાર પ્રવાહી છલકાવા માંડ્યું! નમ્યા અને નાનકડો હિતાર્થ તો ઠીક પણ હું અને અમી પણ ગેલ માં આવી ગયા! પછી તો મેં જગોમગોની, અમીએ મિલ્કશેકની તો નમ્યા - હિતાર્થે ભૂરા - લીલા રંગનાં અવનવા પીણાં અને સોફ્ટીની મજા માણી.
હું જ્યાં પણ હોમસ્ટે માં રહું ત્યાંના યજમાન સાથે વાર્તાલાપ કરું અને આસપાસની જગાઓની, રહેણીકરણીની વગેરે માહિતી મેળવું પણ અહીં યજમાન સાથે ગોઠડી માંડવાની મારી ઇચ્છા પૂરી ન થઈ. રાતે ભૂંગામાં સરસ ઉંઘ માણી.
 સવારે વહેલા ઊઠી નવેક વાગે ત્યાંથી ભૂજ સ્ટેશન આવવા નીકળી ગયા અને મોટી છકડા રિક્ષામાં બેસી ભૂજ સ્ટેશન બહાર બનાવાયેલા રણોત્સવના વાતાનુકૂલિત પીક અપ ટેન્ટ માં જઈ પહોંચ્યા. રણોત્સવની ટેન્ટ સિટી અમને આવકારવા અને અજોડ આતિથ્ય સત્કારનો અનુભવ કરાવવા અમારી રાહ જોઈ રહી હતી!

(ક્રમશ:)

કચ્છના રણોત્સવનો પ્રવાસ (ભાગ - ૨)
---------------------------------------------------
    સંસ્કૃતમાં કાચબો એવો અર્થ ધરાવતા શબ્દ કચ્છનો એક અર્થ એવો પણ થાય છે કે જે સમયાંતરે વારાફરતી સૂક્કું અને ભીનું થયા કરતું હોય. કદાચ એટલે જ ગુજરાતમાં આવેલ ભારતના વિસ્તારની દ્રષ્ટિએ સૌથી મોટા જિલ્લા એવા ભૌગોલિક અજાયબી ધરાવતા કચ્છને તેનું 'કચ્છ' આ નામ મળ્યું. પશ્ચિમ દિશામાં અરબી સમુદ્ર, દક્ષિણ અને દક્ષિણ - પૂર્વ દિશામાં કચ્છના અખાત અને ઉત્તર તેમજ ઉત્તર - પૂર્વ દિશામાં કચ્છના રણ વચ્ચે ઘેરાયેલા કચ્છમાં આબોહવા અંતિમો વચ્ચે જોવા મળતી હોવા છતાં સફેદ રણ નામની અજાયબી અને ત્યાં યોજાતા મહોત્સવ - રણોત્સવને લઈને આજે એ માત્ર ભારત ભરમાં જ નહીં, વિશ્વભરમાં પ્રસિદ્ધી પામ્યું છે. અહીં ભૂજથી આશરે ૮૫ કિલોમીટર અંતરે આવેલા ધોરડો નામના ગામમાં દર વર્ષે અમુક મહિનાઓ માટે શિયાળામાં યોજાતા આ ભવ્ય ઉત્સવને માણવા જગતભરના વીસ દેશોથી વધુ રાષ્ટ્રોના લોકો ભારત પધારે છે.
  ચોમાસામાં પાણી નીચે ડૂબી જતી અને બાકીનો સમય સફેદ મીઠા નીચે ધરબાઈ જતી ધોરડોની ધરા નહોતી ખેતી માટે લાયક કે નહોતી પશુ પાલન માટે અનુકૂળ. અહીં વસતી જૂજ પ્રજા માટે આજીવિકા રળવા કોઈ સાધન નહોતું વર્ષ ૨૦૦૬ સુધી. પણ ગુજરાતના ત્યારના મુખ્યપ્રધાન અને હાલના ભારતના વડાપ્રધાન શ્રી નરેન્દ્ર મોદીની દીર્ઘ દ્રષ્ટિ આ જગા પર પડી અને જાણે ત્યારથી આ ભૂમિનું ભાગ્યચક્ર પલટાયું. ત્રણ દિવસની અવધિથી શરૂ થયેલ આ મહોત્સવ હવે દર શિયાળે ત્રણ - ચાર મહિના માટે યોજાય છે અને તેની સફળતા અને લોકપ્રિયતાએ ભારતને અને ગુજરાત - કચ્છને વિશ્વ પ્રવાસનના નકશા પર નોખું સ્થાન અપાવ્યું છે.
   ગુજરાત પ્રવાસન અને લાલુજી એન્ડ સન્સના વ્હાઇટ રણ કેમ્પીંગ એન્ડ હોસ્પીટાલિટીના સંયુકત આયોજન એવા આ ઉત્સવની શરૂઆત વર્ષ ૨૦૦૬માં થઈ હતી જ્યારે તે માત્ર ત્રણ દિવસ માટે આયોજિત કરાયો હતો. રણોત્સવની મેનેજમેન્ટ ટીમની દક્ષતા અને મહેમાનો - પ્રવાસીઓનો રણોત્સવનો સમગ્ર અનુભવ અવિસ્મરણીય બનાવવાની, આતિથ્ય સત્કારની ભાવના જ કદાચ આ મેળાની સફળતાનું રહસ્ય છે. મારા ત્રણ રાત - ચાર દિવસના રણોત્સવમાં ગાળેલા સંપૂર્ણ સમયગાળા દરમ્યાન સતત મને રણોત્સવની મેનેજમેન્ટ ટીમ પ્રત્યે આદર અને માન વધે એવા અનુભવ થતાં રહ્યાં.
    ભૂજ સ્ટેશનની બરાબર બહાર રણોત્સવ ટીમ દ્વારા મોટો વાતાનુકૂલિત તંબુ ઉભો કરાયો છે, જ્યાં ટ્રેન દ્વારા ભૂજ સ્ટેશન પહોંચનારા પ્રવાસીઓ ફ્રેશ થઈ શકે અને નિરાંતે બસની રાહ જોઈ શકે. આ બસો દિવસમાં ત્રણ વાર અહીંથી અતિથી પ્રવાસીઓને ધોરડોના ટેન્ટ સીટી સુધી લઈ જવા આવજાવ કરે. સવારે આઠ વાગે , દસ વાગે અને બપોરે અઢી વાગે એમ ત્રણ વાર એ પ્રવાસીઓને રણોત્સવના સ્થળ સુધી લઈ જાય અને જે પ્રવાસીઓ રણોત્સવની મજા માણી રહ્યાં હોય, તેમને ફરી ભૂજ સ્ટેશન લઈ આવે. ભૂજ હવાઈ મથકે થી પણ બપોરે એક બસ આ જ રીતે વિમાનથી આવનારા પ્રવાસીઓને ધોરડો લઈ આવે.
   ૧૨મી નવેમ્બરની સવારે અમે દસ વાગ્યાની બસ લીધી અને શરૂ થઈ અમારી રણોત્સવની યાદગાર યાત્રા! બસમાં નાસ્તો તો આપવામાં આવ્યો એ ખાધો પણ એક જગાએ જ્યારે બસે વિરામ લીધો તે ભેરંડીયાળી નામના ગામે તાજો ગરમાગરમ સફેદ દૂધ - મલાઇનો મીઠો માવો ખાધો તેનો સ્વાદ હજી જીભે જળવાઈ રહ્યો છે! બીજું યાદ રહી ગયું છે બસમાં નિયુક્ત કરવામાં આવેલ શાહવાઝ નામના યુવાન ગાઇડ સાથેનું ઇન્ટરેક્શન. રણોત્સવના જુદા જુદા દિવસના પેકેજમાં બસ દ્વારા તમને આસપાસના સ્થળોએ પણ લઈ જવાય અને એ દરેક બસમાં યુવાન ગાઇડસ સાથે હોય જે તમને મુલાકાતની જે - તે સ્થળની માહિતી આપે અને એ જ તે બસમાં સંચાલક અને મેનેજર તરીકે પણ ભૂમિકા ભજવે. આ યુવાનોને રણોત્સવની ટીમ દ્વારા આખા દેશની અગ્રગણ્ય હોસ્પિટાલીટી કે ગેસ્ટ /હોટલ મેનેજમેન્ટનો કોર્સ ચલાવતી કૉલેજમાંથી ચૂંટી અહીં ત્રણ - ચાર મહિના માટે ઇન્ટર્નશીપ કે કોન્ટ્રાક્ટ કરી સર્વિસની તક આપી લાવવામાં આવે છે. માત્ર બસમાં જ નહીં, આખી ટેન્ટ સીટીમાં ટેન્ટના સમૂહના ક્લસ્ટર મેનેજર તરીકે, ભોજન માટેના ડાઇનિંગ હૉલમાં મેનેજર તરીકે, રિસેપ્શન પર ગેસ્ટ પ્રવાસીઓને આવકારવા - તેમના ચેક ઈન - ચેક આઉટ વગેરે મેનેજ કરવા આવા સિત્તેર જેટલા ટેલેન્ટેડ પ્રોફેશનલ યુવાનોની આખી ટીમ તમારી સરભરા અને સેવામાં હાજર! શાહવાઝ દહેરાદૂનની એવિએશન કૉલેજમાંથી અહીં ઇન્ટર્ન તરીકે અનુભવ લેવા રણોત્સવમાં આવ્યો હતો. તેણે અમને રણોત્સવના ઇતિહાસની અને આસપાસના સ્થળોની અને બીજી કેટલીક રસપ્રદ માહિતી આપી. રણોત્સવમાં આ વખતે કુલ ૪૬૭ તંબુ ઉભા કરાયા છે અને ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૦ સુધી આ વર્ષે રણોત્સવ ચાલુ રહેશે. અઢી થી ત્રણ કિલોમીટરના પરિઘ વિસ્તારમાં ફેલાયેલ ટેન્ટ સીટીમાં ત્રણ પ્રકારના તંબુઓ વિવિધ ક્લસ્ટર્સ માં વિભાજીત કરી બનાવાયા છે અને આ સમગ્ર વિસ્તારની જમીન પર લીલા રંગની કાર્પેટ બિછાવવામાં આવી છે જેમાં આયોજક લાલુજી એન્ડ સન્સની માસ્ટરી છે. અમારી બસ જેવી અન્ય અઢાર બસ અહીં પ્રવાસીઓની સેવામાં હાજર છે અને લગભગ ૫૦૦ - ૬૦૦ જણની આખી ટીમ આ સમગ્ર કાર્યક્રમમાં ખડે પગે તમારી સુશ્રુષામાં હાજર હોય છે.
   બે કલાકમાં અમે ધોરડો પહોંચી ગયા. ટેન્ટ સીટી રણની મધ્યમાં ઉભું કરાયું હોવાથી, તમે બસમાં ત્યાં પહોંચી રહ્યા હોવ ત્યારે બસની બારીમાંથી ઘણાં લાંબા વિસ્તારમાં ફેલાયેલ રણ જેવો દુર્ગમ વિસ્તાર જ નજરે ચડે, પણ રણોત્સવનું સ્થળ નજીક આવતા માર્ગમાં બિલાડીના ટોપની જેમ ફૂટી નીકળેલી કેટલીક હોટલ વગેરે નજરે ચડે જેમાં કલાત્મક ચિત્રો થી સજાવેલ ભીંતો વાળા સુંદર ઝૂંપડી જેવા ભૂંગાનો સમૂહ હોય પણ બીજું કંઈ અહીં જોવા ન મળે. પણ જેવો રણોત્સવનો ગેટ નજીક આવ્યો કે દૂરથી રંગબેરંગી ધજાઓ ફરફરી રહેલી નજરે પડી. પાસે આવ્યા એટલે એક ગજબની હકારાત્મકતા અને ઉર્જાનો અનુભવ થયો. બહાર વિશાળ અક્ષરોમાં લાલ - લીલા બાંધણી જેવા કપડાંની ડિઝાઇનથી સુશોભિત Rann Utsav નામનું આર્ટ વર્ક જોવા મળ્યું જેનાં પર અક્ષર 'a' પર ગુજરાતી ભરવાડ પુરૂષની વાંકડીયાળી મૂછ સજાવેલી હતી અને આજુ બાજુ બે ઉંટના શિલ્પ ઉભા કરાયા હતાં. હજી તો ગેટની અંદર પણ પ્રવેશ્યા પહેલા, અહીં થી જ મારા સહિત બસમાં પધારેલા બધા પ્રવાસી મહેમાનોનું ફોટો સેશન શરૂ થઈ ગયું!
  અને જેવા અમે આજુબાજુ બે મોટા હાથીઓના શિલ્પોથી શોભતા ભવ્ય કલાત્મક પ્રવેશદ્વારમાંથી ટેન્ટસીટીમાં અંદર જવા પ્રવેશ લીધો કે ....

(ક્રમશ:)