આપણે આવા કેમ છીએ ? (ભાગ - ૧)

એક રાતે મુંબઈ લોકલમાં ચર્ચગેટથી પાછો ફરી રહ્યો હતો.સામે બે બિહારી યુવાન બેઠા હતાં.તેમની કાને પડતી વાતચીત પરથી ખ્યાલ આવતો હતો કે તેઓ બિહારી છે.એકના મોઢામાં ગુટખા ભરેલું હતું.તેમની પાસે પ્લાસ્ટીકની એક પાણીની બોટલ હતી.એ ખાલી કરી બીજા યુવાને તે બારીમાંથી ચાલુ ટ્રેને ફેંકવા પ્રયત્ન કર્યો પણ મેં તેને રોક્યો.આથી તેણે એ બોટલ સીટની નીચે મૂકી દીધી.પહેલા યુવાને તે ફરી પાછી ઉપાડી અને બારીની બહાર ફગાવી દીધી.હવે મને ગુસ્સો આવ્યો.મેં તેને કહ્યું,"મૈને ઉનકો મના કિયાના પ્લાસ્ટીક બોટલ બહાર ફેંકનેસે.આપકો સમજ મેં નહિ આતા હૈ?થોડી દેર ખાલી બોટલ પકડ કે બૈઠો ના.સ્ટેશન પે ઢેર સારે કચરે કે ડિબ્બે હોમગે,ઉસમે હી ફેંકના ચાહિયે કોઈભી કચરા.ક્યું શહર કો ગંદા કર રહે હો?" તે છોભીલો પડી ગયો અને કોઈ જ જવાબ આપ્યા વગર ચૂપચાપ બેસી રહ્યો. બીજા એક દિવસે એક ભણેલાગણેલા લાગતા વયસ્ક વડીલે આ જ રીતે શીંગ-ચણા ખાધા બાદ કોઈ જ જાતનો ઝાઝો વિચાર કર્યા વગર ખાલી પડીકું ગાડીની બહાર ફેંક્યું.આ બાબત મોટા ભાગના લોકો માટે અતિ સામાન્ય છે. તેમને આમ કરતા પહેલા એક વેલ વિચાર પણ નથી આવતો જે એક દુ:ખદ બાબત છે. એક વિનંતી કે હવે પછી તમે કોઈને પણ આમ આપણું શહેર અસ્વચ્છ કરતા જુઓ તો શાંતિથી અને નમ્રતાપૂર્વક તેમને એમ કરતા અટકાવવાનો પ્રયત્ન ચોક્કસ કરજો.

રોજ ઘરે જતા રસ્તામાં મલાડના એક ચોક્કસ વિસ્તારમાંથી મારે પસાર થવું પડે છે.દર ચોમાસા વખતે એક બાબત જોવા મળે.અહિ એક નાળું છે જેની સફાઈ કર્યા બાદ ગટરનો ગંદો કચરો નાળાથી થોડે દૂર જ રસ્તા પર ખડકવામાં આવે છે.ગંદા કચરાના આ વાસ મારતા કાળા ઢગલા સામે જ એક ઝુણકા-ભાકર કેન્દ્ર આવેલું છે જ્યાં બેસી અનેક લોકો સવાર-બપોર-સાંજ ખાતા હોય છે.આ જ કચરાના ઢગલા પાસે બસ-સ્ટોપ છે જ્યાં અનેક લોકો ઉભા ઉભા બસની રાહ જોતા હોય છે.આટલી સાર્વજનિક જગાએ પણ નાળામાંથી ચોમાસા પૂર્વે કરાતી સફાઈના ભાગ રૂપે કચરો રસ્તા પર ખડકાય અને પછી દિવસો સુધી એ કચરો લઈ જવા કોઈ ફરકે નહિ.કોઈને કશો ફરક જ પડે નહિ.ગયા વર્ષે મોટા ભાગનો કચરો વરસાદના પાણી ભેગો વહી ગયા બાદ કચરાની ગાડીમાં બાકી વધેલો કચરો સુધરાઈ વાળા લઈ ગયા હતા.આ વર્ષે તો કેટલોક કચરો કદાચ એ લોકો જ લઈ ગયા હશે અને કેટલાક કચરા પર કોઈકે ભુસૂ કે દવા ભભરાવી હશે જે હજી થોડા ઘણા વધેલા-ત્યાં જ પડેલા કચરા પર જોવા મળે છે.આ જ વિસ્તારથી થોડે આગળ ચાલો એટલે એક માળા જેવી ઇમારત છે જેની નીચે સામે વરસાદ પડે એટલે આખી જગા પાણીમાં ગરકાવ થઈ જાય અને આ પાણી કેવું?ગંદુ કાળા રંગનું ત્યાં જ ઉભરાતી ગટરનું.એ ઇમારતમાં વસતા તેમજ આ રસ્તેથી પસાર થતા હજારો લોકોએ આ જ રસ્તા પરથી આવા કાળા ગંદા પાણીમાં થઈને,કાદવ-કીચડ વાળા પગ કરી સ્ટેશન સુધી પહોંચવું પડે.થોડા આગળ જાઓ એટલે મચ્છીમાર્કેટ વિસ્તાર આવતા અસહ્ય દુર્ગંધ તો સહન કરવી જ પડે પણ ત્યાં યે આસપાસની ગંદકી જુઓ તો નર્કમાં આવી ગયાનો જ અહેસાસ થાય. હું ઇચ્છુ છું કે આ પોસ્ટ કોઈ યોગ્ય અધિકારી વાંચે અને આ સમસ્યાઓમાંથી મલાડમાં આ વિસ્તાર અને તેની આસપાસના લોકોનો છૂટકારો થાય.

ક્વોરા નામની વેબસાઈટ પર ઘણી રસપ્રદ પ્રશ્નોત્તરી વાંચવા મળે. જ્ઞાન તો વધે જ પણ ક્યારેક તો રમૂજ પણ મળી રહે અને ક્યારેક સાવ નોખો દ્રષ્ટીકોણ પણ જાણવા મળે.આ વેબસાઈટ પર એક સવાલ કોઈકે પૂછ્યો કે થોડા સમય અગાઉ શરૂ કરાયેલી લક્ઝરી ટ્રેન તેજસ એક્સપ્રેસ જે દિવસે ચાલુ થઈ તે જ દિવસે તેમાંથી મોંઘા ભાવના હેડફોન્સ ચોરાઈ ગયા.શું આપણે ભારતીયો આવી ટ્રેનને લાયક છીએ?

આ પ્રશ્નના અનેક જવાબો જુદા જુદા રાજ્યના લોકો દ્વારા અપાયેલા અને એ ખુબ સારા અને વિચારપ્રેરક હતા.અત્યાર સુધી હું પણ આ મુદ્દે માત્ર શરમ અને ગુસ્સાની લાગણી જ અનુભવતો હતો.પણ ક્વોરા પર અપાયેલા જવાબોમાંથી આ મુદ્દે કેટલાક રસપ્રદ તારણો જાણવા મળ્યા. જેમકે રેલવે વાળાઓએ હલકી કક્ષાના હેડફોન્સ મુકવા જોઇતા હતા!આટલી બધી સુવિધાઓ ધરાવતી અદ્યતન ટ્રેનના દરેક કોચમાં વેબકેમ નથી?ન હોય તો હોવાજ જોઇએ જેથી કોઈ ચોરી કરતું હોય તો પકડી શકાય.રેલવે પાસે દરેક સીટ પર કોણ બેઠું હતું તેની માહિતી તો હોય જ.તો પછી તેનો ઉપયોગ કરી જે સીટ પરથી હેડફોન ગાયબ થયું તેની પર કે તેની આગળ,પાછળ બેસેલા મુસાફરોને તપાસ માટે બોલાવી ગુનેગારને પકડી પાડવા અઘરૂં નથી.અને પકડ્યા બાદ એટલી આકરી સજા અને તેના અહેવાલ અખબારોમાં , સ્ટેશનો પર, ટીવી પર વગેરે અનેક જગાએ એટલા ફેલાવી દેવાના કે ભવિષ્યમાં કોઈ આવી હરકત કરવાની હિંમત જ ન કરે.મોટા ભાગનાં ઉત્તર આપનારાઓ એ એવો જ સૂર વ્યક્ત કર્યો હતો કે આપણે આવી સુવિધાઓ માટે લાયક તો છીએ પણ આપણે ત્યાં કાયદા અને વ્યવસ્થાનું યથાયોગ્ય પાલન થતું નથી.એટલે આવી ઘટનાઓ બને છે.વિદેશમાં રસ્તા પર થૂંકવા બદલ એટલો મોટો દંડ થાય કે કોઈ એમ કરવાનું વિચારે પણ નહિ.જ્યારે અહિં આવા દંડની જોગવાઈ હોવા છતાં કાયદાનું પાલન થાય છે ખરું?

(ક્રમશ:)