ભારત - બંધોનો દેશ ?

આપણો દેશ ભારત એક ‘બંધોના દેશ’નું બિરૂદ પામે તેવી પરિસ્થિતી સર્જાઈ છે. અહિ જો નદી પરના બંધો બાંધવાની વાત હોત તો એ આવકારદાયક અને ફાયદાકારક સાબિત થાત.પણ અહિં આપણા સૌથી મોટી લોકશાહી ધરાવતા દેશમાં કેટલાક અમલમાં મૂકાઈ ચૂકેલાં અને કેટલાક જે અમલમાં મૂકવા વિચારાઈ રહ્યું છે એવા પ્રતિબંધોની વાત થઈ રહી છે.

સૌથી વિવાદાસ્પદ બંધ તાજેતરમાં ભારત સરકારે નિર્ભયા ડોક્યુમેન્ટરી પર મૂક્યો છે જે માત્ર દેશમાં જ નહિ પરંતુ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ચર્ચાસ્પદ બન્યો છે. એક સમયે  ખુદ જાતીય શોષણનો ભોગ બની ચૂકેલી બ્રિટનની એક મહિલા લેઝલી ઉડવીને  બળાત્કારીની વિકૃત માનસિકતા છતી કરવા આ ડોક્યુમેન્ટરી નિર્ભયાના માતાપિતાની સંમતિ લઈ, જરૂરી પરવાનગી સત્તાવાળાઓ પાસેથી લઈને બનાવી અને જ્યારે તે દુનિયા સમક્ષ જાહેર થવાની ઘડી આવી ત્યારે આપણાં દેશનાં કેટલાક  લોકોએ તે પૂરેપૂરી જોયા વગર તેનો જબરદસ્ત વિરોધ નોંધાવ્યો. સરકારે પણ આ ડોક્યુમેન્ટરી ના દેખાવ પર પ્રતિબંધ ફરમાવી દીધો. આ વાત જરા વધુ પડતી છે.આપણે કોઈ વાત સાંભળ્યા વિના,વાર્તા વાંચ્યા વિના કે દ્રષ્ય જોયા વિના કઈ રીતે પોતાનો અભિપ્રાય વ્યક્ત કરી શકીએ? કઈ રીતે તેના માટે વિરોધ નોંધાવી શકીએ? લોકશાહી દેશમાં આવા પ્રકારનો પ્રતિબંધ આવકાર્ય નથી. ડોક્યુમેન્ટરી પરનો પ્રતિબંધ જોકે મોડો પડ્યો અને લાખો લોકોએ તે યુટ્યુબના માધ્યમથી જોઈ લીધી. મારા મતે ડોક્યુમેન્ટરી મેકરનો ભાવ અગત્યનો છે. તેનો ઉદ્દેશ બળાત્કારીને પ્રોત્સાહન આપવાનો કે તેને હીરો બનાવી જગ સામે પ્રસ્તુત કરવાનો બિલકુલ નથી. નહિતો નિર્ભયાના ખુદના માતાપિતા કઈ રીતે આ ડોક્યુમેન્ટરી બનવા દેવા માટે સહમતિ આપે અને તેમાં પોતાની કમનસીબ પણ બહાદુર દિકરીની સાચી ઓળખ છતી કરે? પ્રતિબંધ મૂકવો એ તો આમ પોતાના ઘરમાં કંઈક ખોટું ઘણાં વર્ષોથી બનતું હોવા છતાં તે માટે કોઈ નક્કર સખત પગલા લેવાને બદલે ઢાંકપિછોડો કરવા જેવી વાત થઈ.

થોડા મહિના અગાઉ ભારતનાં રાજધાની અને પ્રધાનમંત્રી,રાષ્ટ્રપતિના નિવાસ્થાન  તેમજ સંસદ ગૃહ જ્યાં આવેલાં છે એવા દિલ્હીમાં ફરી એક યુવતિ પર મધરાતે ઉબેર ટેક્સીમાં ડ્રાઈવર દ્વારા બળાત્કાર થયો. બળાત્કારની  સજાનો જાણે કોઈને ડર જ નથી.રોજ અખબારોમાં હવે તો બાળકો અને વ્રુદ્ધ મહિલાઓ પર બળાત્કારનાં ચોંકાવનારા સમાચાર પણ એક કરતા વધુ સંખ્યામાં વાંચવામાં આવે છે. ઉબેર રેપ કેસના ત્વરીત પ્રતિભાવ રૂપે સરકારે ફરી આ દિશામાં કોઇ નક્કર પગલાં લેવાને બદલે ઓનલાઈન કેબ સેવા પર જ પ્રતિબંધ મૂકી દીધો. ટેક્સી સેવા વાળાઓને લાયસન્સ આપતી વેળાએ તેનાં ડ્રાઈવર ભરતી કરતી વેળાએ ધારા-ધોરણો, તપાસ વગેરે કેટલાં કડક છે તે અંગે નિયમો સખત બનાવવાની જગાએ કેબ એપ્સ પર જ પ્રતિબંધ મૂકી દેવો અવ્યાજબી છે.  

અન્ય એક પ્રતિબંધ મહારાષ્ટ્ર સરકાર મૂકવા વિચારી રહી છે એ છે દુકાનોમાં પૂતળાઓને અંતઃવસ્ત્રોમાં ઉભા કરવા ઉપર. તેઓ માને છે આવા પૂતળાઓ જોઇ કામવાસના ભડકી ઉઠે છે અને લોકો બળાત્કાર કરવા પ્રેરાય છે!

બીજો એક પ્રતિબંધ ખાસ્સી ચર્ચામાં રહ્યો એ હતો ફિલ્મોમાં અમુક શબ્દો પર પ્રતિબંધ. નવી રચાયેલી સેન્સર સર્ટીફિકેશન કમિટીએ એક ફતવો બહાર પાડ્યો જેમાં ચૂંટી ચૂંટીને ખરાબ શબ્દો સામેલ કર્યા અને જણાવ્યું આમાંનો કોઈ શબ્દ ફિલ્મોમાં નહિ ચાલે. અપશબ્દો સિવાયનાં બોમ્બે , લેસ્બિયન જેવા કેટલાક શબ્દો પણ આ યાદીમાં સમાવિષ્ટ હતાં!  આ થોડું વધુ પડતુ લાગે છે. કોઈ નેતા જાહેરમાં લાખોની મેદની વચ્ચે હરામખોર કે હરામજાદા જેવા શબ્દોનો પ્રયોગ કરે એ સામે કોઈ પગલા નહિ પણ ફિલ્મોમાં આવાં શબ્દો નહિ ચાલે! લોકલ ટ્રેન કે બસમાં,રસ્તા પર કે ગમે તે જાહેર સ્થળે મોટેથી વાત કરતી વખતે પુરુષો આજુબાજુમાં મહિલા કે બાળકો હોય તેની પરવા કર્યા વગર બિન્ધાસ્ત અપશબ્દોનો છૂટ થી પ્રયોગ કરતાં હોય છે. જરૂર છે ત્યાં સંયમ દાખવવાની. ફિલ્મો કે વાર્તામાં પણ જોકે બિનજરૂરી અપશબ્દોના પ્રયોગનો હું હિમાયતી નથી,પણ અભિવ્યક્તિ અને સર્જનાત્મકતાના માધ્યમમાં અમુક શબ્દો પર પ્રતિબંધ મૂકવો કેટલી વ્યાજબી છે? શબાના આઝમી એ કહ્યા મુજબ સેન્સર બોર્ડ નું કામ ફિલ્મોમાં કાપકૂપીનું નહિ, વિદેશમાં હોય છે તેવી રેટિંગ પદ્ધતિ પ્રમાણે ફિલ્મોને તેમનાં વિષયવસ્તુ અને કન્ટેન્ટ મુજબ જે-તે વયજૂથ માટે તેને વર્ગીકૃત કરવાનું હોવું જોઇએ.

ફિલ્મોમાં કલાકારો સિગારેટ પીતા હોય એવા દ્રષ્યો પર પ્રતિબંધ મૂકનાર સરકારને જાહેર જનતાની તબિયતની ખરેખર ફિકર હોય તો તમાકુ કે સિગારેટ પર જ સીધો પ્રતિબંધ શા માટે મૂકાતો નથી? આવકની એક દિશા બંધ થઈ જાય એ માટે કે પછી ફિલ્મોમાં સિગારેટ વાળા દ્રષ્યો પર પ્રતિબંધ પણ માત્ર દેખાડા પૂરતો કે એ દિશામાં કોઈક પગલાં તો લેવાયાં છે!   

 

         મહારાષ્ટ્રમાં ગૌમાંસ પર, ચોક્કસ દિવસોએ દારૂ પર  કે કેટલીક બિનસરકારી સંસ્થાઓ પર વિદેશી ફંડ સ્વીકારવા પર પ્રતિબંધ અને આવા તો કઈ કેટલાયે પ્રતિબંધો વિશે વાત કરવા બેસીએ તો એક બ્લોગ ઓછો પડે! ઘણાંખરાં પ્રતિબંધો પાછળના મૂળ ઉદ્દેશ અંગે શંકા ઉઠે એવા એ પ્રતિબંધો હોય છે. લોકશાહી દેશને આવા અવિચારી પ્રતિબંધો શોભે ખરાં?