ગેસ્ટ બ્લોગ : નાતાલ

 - પ્રતિષ્ઠા પંડ્યા (બેંગ્લોર)



           ડીસેમ્બર મહિનો આવે એટલે રસોડામાંથી આવતી વાનગીઓમાં વટાણા, પાપડી ઉમેરાય, રોજ સવારે કોકરવરણા તડકે બેસી છાપું વાંચવાનો દાદીનો કાર્યક્રમ શરુ થાય, સાંજે ચોકઠામાં રમતી મને ઘેર પાછી બોલાવતી માની બૂમો અંધારા સાથે તાલ મેળવતી હવે થોડી વહેલી સંભળાય. પણ મારા મનની ક્ષિતિજ પર દૂર દૂર સુધી ના હોય ક્રિસમસટ્રી, કે ના સ્નો, કે ના રેઇનડીયરવાળી સાન્તાક્લોઝની સ્લેજ. હા, પચ્ચીસમીની સાંજે પપ્પાની આંગળીઝાલી 'પારેખ્સ' જવાનો, લાલટોપાવાળા દાદા જેવા સાન્તાક્લોઝ પાસેથી એકાદ ચોકલેટ લેવાનો કાર્યક્રમ અવશ્ય હોય. આજે ત્રીસ વર્ષ પછી કન્ઝયુમરિસ્ટ વાતાવરણમાં ઉછરતા મારા છોકરાઓને આ વાત અજુગતી લાગે છે. કારણ એમને મન તો ડીસેમ્બર એટલે ક્રિસમસ, અને ક્રિસમસ એટલે મોલ, અને મોલ એટલે સાન્તાક્લોઝ, સાન્તાક્લોઝ એટલે ભેટો, ને ભેટો એટલે મઝા. એમના જગતમાં તો ડીસેમ્બર ની જાહેરાત જ હવે શહેરની એકેક નાની મોટી દૂકાનો ને એની વચમાં plate tectonic mountain range ની જેમ ઉભા થયેલા મોલો કરે છે. ઠંડી રાતે રોશની ના અજવાળા ઓઢી, પ્લાસ્ટિકના શણગારેલા સફેદ લીલા ક્રિસમસ ટ્રી , ને લાલચટક "SALE " ના પાટિયા લઇ બેસે છે આ બજાર, લલચાવતું સૌના ખિસ્સાને. અહિયાં બાળકોને મોલના સાન્તાક્લોઝ, ઘરના ખૂણે ક્રિસમસ ટ્રી, એની નીચે ચમકતા કાગળમાં લપેટાયેલી ભેટો, પથારી ની બાજુમાં સ્ટોકીન્ગ્ઝ અને એમાં ભરેલી સરપ્રાઈઝ સિવાય કઈ અડતું નથી. ભેટો ના આ ઢગલામાં ક્યાંક ખોવાઈ જાય છે બેબી જીસસ.

એવામાં એક દિવસ અકસ્માતે સાંભળું છું 'little drummer boy' NBCના ૧૯૬૮ના ક્રિસમસ સ્પેશિઅલ કાર્યક્રમમાં ગવાયેલું એક કેરલ. નાનો ભરવાડનો છોકરો એનું ઘવાયેલું ઘેટું સાજુ કરવા રાજાની મદદ માગવા જાય છે. રાજા એને દોરે છે દુનિયાના નવા જન્મેલા રાજા પાસે. Menger માં બાળ જીસસ પાસે પડેલી અનેક કીમતી ભેટ જોઈ બાળક વિમાસણમાં પડે છે. કારણ એ તો ગરીબ છે, દુનિયાના રાજાને આપવા યોગ્ય એની પાસે કંઈ નથી, બસ એક ઢોલક વગાડી જાણે છે. પોતાની આ આર્ત્ર દશાનું વર્ણન ગાતાં બાળક ઢોલ વગાડે છે જેના અંતે બેબી જીસસ એની સામું જોઈ હસે છે અને એનું ઘેટું ફરી ચાલતું થાય છે.

Little Baby

Pa, rum, pa, pum, pum

I am a poor boy too

Pa, rum, pa, pum, pum

I have no gift to bring

Pa, rum, pa, pum, pum

That's fit to give a King

Pa, rum, pa, pum, pum

Rum, pa, pum, pum, rum, pa, pum, pum



Shall I play for you, pa , rum , pa, pum pum

On my drum



Mary nodded

Pa, rum, pa, pum, pum

The ox and lamb kept time

Pa, rum, pa, pum, pum

I played my drum for Him

Pa, rum, pa, pum, pum

I played my best for Him

Pa, rum, pa, pum, pum

Rum, pa, pum, pum, rum, pa, pum, pum



Then He smiled at me

Pa, rum, pa, pum, pum

Me and my drum



જે ભાવનાથી આ કેરલ ગવાતું સાંભળ્યું એથી આંખમાં અને હૈયામાં એજ ભાવ ઉભરાયા જે બાલકૃષ્ણનું કોઈ ભજન સાંભળી ઉભરાય છે. કેરલ સાંભળતાં સંભાળતા હું વિચારે ચડું છું કે આપણે અહી એકલા નથી, પણ આ मुकम करोति वाचलं, पंगुम लंघयते गिरीम વાળો ઈશ્વર, આપણને વિના કોઈ કારણ પ્રેમ કરે એવો, આપણે માટે ખુદને ન્યોછાવર કરે એવો ઈશ્વર હંમેશ આપણી પાસે છે એ અનુભૂતિ જો આપણે આ દિવસે પણ ના કરીએ તો શું આપણે ક્રિસમસનો અર્થ પામ્યા કહેવાઈએ? ક્રિસમસમાં જો આપવા લાયક કોઈ ભેટ હોય તો એ છે દૂશ્મનને માફી, વિરોધી ને સહિષ્ણુતા, મિત્રને રહ્દય, સહુને ઉદારતા અને પ્રેમ, અને આપણા બાળકો ને એક ઉદાહરણ. ઉદાહરણ માનવતાનું, ઉદાહરણ સહિષ્ણુતાનું, ઉદાહરણ બિનશરતી પ્રેમનું. આજના ભારતમાં આપણે વિચારધારાઓ નો વિચિત્ર સમન્વય જોઈ છીએ. એક તરફ કઠોર હિન્દુત્વવાદી, કહેવતો રાષ્ટ્રવાદી વર્ગ અવારનવાર ભારતના ગામડાં અને શહેરોમાં ચર્ચની સામે, ધર્મપરિવર્તનના કહેવાતા પ્રયાસો સામે હિંસક બંડ પોકારે છે. પણ આજ વર્ગના પાયા જેવો મધ્યમવર્ગ ચળકતા કપડા પહેરી આવેલી બજારુ ક્રિસમસને બે હાથે વધાવે છે! આ વાતાવરણમાં ઉછારતા આપણાં બાળકોને ક્રિસમસ એટલે સાન્તાક્લોઝ અને ભેટ એ તો જરૂર સમજાય છે પણ આ પ્રેમ, ઉદારતા, અને સર્વના સ્વીકારની જે ભાવનાઓ ક્રિસમસના રુહ્દય સમી છે તેનાથી આપણાં બાળકો વંચિત રહી ગયાં છે એવું નથી લાગતું? ક્રિસમસના હાર્દ ને સમજવા ક્રિશ્ચિયન થવાની જરૂર ખરી ?



ક્રિશ્ચનજન તો તેને રે કહીએ જે પ્રેમ પદારથ જાણે રે

પરસુખે બલિદાન કરે પરજન જનની જણ્યો જાણે રે

ચાલો, આ ઉત્સવના દિવસોમાં નિર્ણય કરીએ ક્રિસમસનું હાર્દ સમજવાનો અને બાળકોને સમજાવવાનો!



- પ્રતિષ્ઠા પંડ્યા (બેંગ્લોર)

Email : pratishtha74@gmail.com

ડિફરન્ટલી એબલ્ડ

આવતા રવિવારે ગેસ્ટ બ્લોગ છપાવાનો હોવાથી આ વર્ષનો આ મારો અંતિમ બ્લોગ છે એટલે એ કંઈક ખાસ હોવો જોઇએ એવી મારી ઇચ્છા હતી.મેં અનેક વિચારો કર્યા કે આ બ્લોગ કયા વિષય પર લખું જે લોકોના દિલોદિમાગ પર કંઈક છાપ છોડી જાય.એકાદ બે વિષય વિશે વિચાર પણ કર્યો જેનાથી હું પૂરેપૂરો કનવિન્સ્ડ નહોતો ત્યાં મારા આ કટારના એક નિયમિત વાચક શ્રી નિતીન મહેતાએ મને પ્રતિભાવ લખી મોકલ્યો અને મને મારા ખાસ બ્લોગનો વિષય મળી ગયો!


સારા કાર્યોનું આવું જ હોય છે! તમે મનથી કંઈક સારું કરવા ધારો અને તમને ખાસ આઈડિયા ન હોય કે તે તમે કઈ રીતે કરવાના છો ત્યારે ઇશ્વર તમને ચોક્કસ મદદ કરે છે.એ તમને અપ્રત્યક્ષ કે પ્રત્યક્ષ રીતે કોઈક હિન્ટ દ્વારા એ કાર્ય પૂર્ણ કરવા માટેનો માર્ગ સરળ કરી આપે છે! ઓમ શાંતિ ઓમ નો પેલો શાહરૂખ ખાનનો ડાયલોગ યાદ છે ને? : ‘કેહતે હૈ અગર કિસી ચીઝ કો દિલ સે ચાહો તો પુરી કાયનાત ઉસે તુમસે મિલાનેકી કોશિશમે લગ જાતી હૈ’ ગાંધીજી એ પણ ખૂબ સારી રીતે કહેલું : 'ફાઈન્ડ ધ પરપઝ, મીન્સ વિલ ફોલો...'(તમે કોઈ ઉમદા હેતુ નક્કી કરો,તેને પૂર્ણ કરવાના સ્રોતો આપોઆપ જડી આવશે.)

નિતીનભાઈએ એક અતિ સંવેદનશીલ મુદ્દા પર બ્લોગ લખવા સૂચન કર્યું જે વિષે હું પહેલાં ઘણી વાર હ્રદયપૂર્વક ઉંડાણથી વિચાર કરી ચૂક્યો છું અને આજે આ વિષેના મારા થોડા ઘણાં વિચારો આજના આ બ્લોગ થકી તમારા સૌ સાથે ચર્ચીશ.

મનુષ્ય બ્રહ્માંડનું સર્વશ્રેષ્ઠ પ્રાણી ગણાય છે.કારણ તેની પાસે આગવું વિચારી શકવા મન છે,બુદ્ધિ છે.અને આ દ્રષ્ટીએ વિચારીએ તો આપણે સૌથી વધુ નસીબદાર છીએ અને આપણું વર્તન અન્ય મનુષ્યો પ્રત્યે,અન્ય પ્રાણીઓ,જીવો પ્રત્યે સૌથી વધુ પુખ્ત,સૌજન્યશીલ અને પ્રેમાચારભર્યું હોવું જોઇએ.પણ શું આપણું વર્તન એવું હોય છે? ઇન ફેક્ટ આપણાંમાંના કેટલાક લોકોનું વર્તનતો આનાં કરતા તદ્દન વિપરીત હોય છે.

આ તો સમાન બુદ્ધિમત્તા કે ક્ષમતા ધરાવતા અન્ય મનુષ્યો કે પ્રાણીઓ સાથેના વર્તનની વાત કરી પણ કરુણા,દયા,ઉદારતા વગેરે જેવા ઉમદા ગુણો પણ એક માત્ર મનુષ્ય જ ધરાવતો હોવા છતાં તેનું અન્ય ઓછી ક્ષમતા ધરાવતા કે અક્ષમ કે જરા જુદી રીતની ક્ષમતા ધરાવતા લોકો પ્રત્યે વલણ કેવું હોય છે?સમાજના મોટા ભાગના લોકો આવા લોકો પ્રત્યે બેફિકરા હોય છે કે કેટલાક તેમને માત્ર દયાની દ્રષ્ટીએ નિહાળે છે.કેટલાક અસંવેદનશીલ લોકોતો આવા લોકોને તેમની જે તે ખોડ કે ખામીને લઈને બૂરા શબ્દો બોલી કે મજાક-મશ્કરી ઉડાવી તેમનું અપમાન પણ કરી બેસતા હોય છે.આ એક દુ:ખદ પણ સત્ય બાબત છે કે આવા લોકોની ખોડખાંપણ કે ખામીને તેમની ઓળખ બનાવી દઈ તેમને એ નામથી જ બોલાવાય છે.'પેલો આંધળો' કે 'પેલો લંગડો' કે 'પેલી વાંઝણી' કે 'પેલી ખૂંધી કે ઢૂબી' જેવા શબ્દો છૂટથી વપરાતા આપણે રોજબરોજ સાંભળીએ જ છીએ.આવે વખતે શું આ પ્રકારના શબ્દો બોલતી વખતે બોલનારને સામી વ્યક્તિની સંવેદનાનો બિલકુલ અનુભવ નહિં થતો હોય?આપણી સંસ્કૃતિમાં તો કહ્યું જ છે કે 'લંગડાને લંગડો ન કહીએ અને કાણા ને કાણો ન કહીએ.' તો આપણે જ્યારે આવા શબ્દોનો પ્રયોગ કરીએ છીએ ત્યારે એ આપણી કયા પ્રકારની માનસિકતાની ચાડી ખાય છે?

આપણો અભિગમ મદદશીલ હોવો જોઇએ. જેનામાં કોઈ ઉણપ હોય તેને સાચવી લઈ તે કઈ રીતે શ્રેષ્ઠ જીવન જીવી શકે એ માટેના પ્રયત્ન આપણે કરવા જોઇએ.સુદામાને શ્રી ક્રુષ્ણે પોતાનો પરમ સખો બનાવ્યો હતો.આપણા બાળકોને પણ આપણે કોઈ પ્રકારના ભેદભાવ વગર સૌને આદર આપતા અને સૌ સાથે સમાન રીતે વર્તતા શીખવવું જોઇએ.બાળકો સમક્ષ માત્ર ડાહી ડાહી વાતો કરી, વર્તન જુદું રાખીશું તો પણ બાળકો એ વર્તન જોઈ ખોટું જ આચરણ કરવાના. આથી આપણે સદાયે સંયમપૂર્વક અને યોગ્ય વર્તન જ કરવું જોઇએ.

અંગ્રેજી ભાષામાં એક બહુ સુંદર શબ્દ પ્રયોગ છે 'ડિફરન્ટલી એબલ્ડ' મને જાણ નથી ગુજરાતી, હિન્દી કે મરાઠીમાં આવો કોઈ શબ્દ હોય.આપણે 'અપંગ' કે 'વિકલાંગ' જેવા શબ્દો વાપરીએ છે જે 'નેગેટીવ' છે,ઉતારી પાડનારા છે.'ડિફરન્ટલી એબલ્ડ' શબ્દ 'પોઝીટીવ' છે,પ્રોત્સાહક છે.ખરેખર વ્યક્તિમાં કોઈક એવી છૂપી શક્તિ ધરબાયેલી હોય જ છે જે સમાજના તિરસ્કાર કે અણગમાને લીધે તે વ્યક્તિમાં જન્મેલી લઘુતા ગ્રંથિને કારણે દબાઈ ગઈ હોય છે.આપણે આવી શક્તિને પ્રોત્સાહન આપી બહાર લાવવાની જરૂર છે.

આ દિશામાં ઘણું સારુ કાર્ય થયું છે અને થાય પણ છે.તેમાં આપણે સહકાર આપવાની જરૂર છે.આ સહકાર આર્થિક જ હોય એ જરૂરી નથી.મૂકબઘિર વિદ્યાર્થીઓ માટેની કે પછી માનસિક રીતે અવિકસીત કે અલ્પવિકસીત વિદ્યાર્થીઓ માટેની ઘણી શાળાઓ મુંબઈમાં ચાલે છે.ત્યાં જઈ આપણે આ વિદ્યાર્થીઓને કંઈક શિખવી શકીએ કે પછી તેમની સાથે થોડો સમય ગાળી શકીએ.રસ્તામાં કોઈ ચક્ષુહીન વ્યક્તિને રસ્તો ક્રોસ કરાવવાની નાનકડી ચેષ્ટા બાદ પણ જે આનંદ અને સંતોષ અનુભવાય છે તે ક્યારેક લેવાનો પ્રયત્ન કરી જો જો.સ્ટેશન પર લાકડીને સહારે ભીડભાડમાં આગળ વધી સ્ટેશન બહાર નિકળતી ઘણી આવી વ્યક્તિઓને સ્ટેશન બહાર સુધી તેમનો હાથ પકડી લઈ જવાના જાત અનુભવ પરથી હું આ કહી રહ્યો છું.તેમની સાથે વાત કરશો તો તેમને તો ક્ષણિક આનંદ મળશે જ પણ તમને પણ કંઈક સારું કર્યાનો પરમ સંતોષ ચોક્કસ અનુભવાશે.કેટલીક સંસ્થાઓ કે ઓફિસોમાં ફરજિયાત કેટલીક સંખ્યામાં ચક્ષુહીન કે ડિફરન્ટલી એબલ્ડ વ્યક્તિઓ માટે નોકરી અનામત રખાય છે જે આવકાર્ય ગાણાય.શાળાઓમાં પણ જ્યાં સુધી શક્ય હોય ત્યાં સુધી આવા બાળકોને સામાન્ય વિદ્યાર્થીઓ સાથે જ પ્રવેશ અપાવો જોઇએ.જે જે સંસ્થાઓ આવી વ્યક્તિઓ માટે સારું કાર્ય કરી રહી હોય તેમાં યથા શક્તિ ધનનું કે જરૂરી-ઉપયોગી ચીજવસ્તુઓનું દાન આપી આપણે આપણાંથી જૂદી રીતે સક્ષમ એવા સમાજના વર્ગ માટે આપનો ફાળો નોંધાવી તેમની પરિસ્થિતીમાં પરિવર્તન લાવી શકીએ.આખરે જનસેવા એ જ પ્રભુ સેવા છે અને જેને મદદની વધારે જરૂર છે એવી વ્યક્તિને મદદ કરનાર સ્વર્ગમાં સ્થાન પામે કે ન પામે પણ તેનું જીવન ચોક્કસ સફળ થયું ગણાશે.

આપણો વ્યવહાર

થોડાં દિવસો પહેલાં અમે ચાર મિત્રો પત્ની અને બાળકો સહિત એક સારી હોટલમાં ડીનર માટે ગયાં. એક મિત્ર પાર્ટી આપી રહ્યો હતો. ઘણાં વખતે અમે સૌ સપરિવાર ભેગા મળ્યાં હતાં. હોટલનું એમ્બિયન્સ ખૂબ સરસ હતું. અમને થોડું મોડું થયું હતું અને ખાવાનો ઓર્ડર અપાઈ ગયા બાદ ખાવામાં વાર લાગી રહી હતી તેમજ આજુબાજુ બેઠેલા બીજાં અમારા જેવા સ્વાદરસિયાઓના ભાણાંઓ માથી આવી રહેલી અવનવી વાનગીઓની સોડમે અમારી ભૂખ અનેક ગણી વધારી દીધી હતી. ખાવાનું આવતા જ અમે સૌ એના પર તૂટી પડ્યા. ખાવાનું સ્વાદિષ્ટ હતું. થોડું વધારે ખવાઈ ગયું. બધું સરસ હતું પણ આ હોટલની સર્વિસ થોડી ધીમી હતી.પંજાબી શાક સાથે રોટી-નાનનું પહેલું સર્વિંગ તો ક્યારનુંયે પતી ગયું. બીજી રોટી માટેનો રીપીટ ઓર્ડર પણ અપાઈ ચૂક્યો હતો પણ આ બીજી વારની રોટી આવવામાં એટલી વાર લાગી કે અમારા શાક–રસા વાળા હાથ પણ સૂકાઈ ગયાં! જેવી બીજી રીપીટ ઓર્ડર વાળી રોટી આવી કે તરત અમે ત્રીજી વારનો પહેલા કરતાં અડધી એટલી રોટી માટેનો ઓર્ડર આપી દીધો. પછીતો બિરિયાનીની જયાફત પણ ઉડાવી. મજા આવી ગઈ ખાવાની!


હવે આવ્યો બિલનો વારો. અમે ઓર્ડર આપેલી બધી વસ્તુઓની બરાબર ગણત્રી રાખી હતી. હવે બન્યું એવું કે મારો જે મિત્ર પાર્ટી આપવાનો હતો તેણે બિલ ચકાસ્યું તો ખબર પડી કે બિલમાં અમે જે ત્રીજી વારની રોટીનો રીપીટ ઓર્ડર આપ્યો હતો તે ગણી જ નહોતી. આમ બિલમાં કુલ છ રોટી ઓછી ગણતાં બિલ દોઢસો-બસો રૂપિયા ઓછું હતું. મારા મિત્રે અમારા બધાં સમક્ષ આ વાત જાહેર કરી અને એ વાતની ખાતરી કરી લીધી કે ચોક્કસ બિલમાં જ ગડબડ હતી. તરત મારા અન્ય એક મિત્રના શ્રીમતીજીએ ટહૂકો પૂર્યો : 'હવે રહેવા દો.આવી મોટી અને મોંઘી હોટલમાં તો છ એક રોટી ઓછી ગણી હોય અને એટલા પૈસા આપણે ઓછા ભરીશું તો કંઈ બગડી જવાનું નથી.આવી શ્રીમંત હોટલને આટલાં નાનકડા નુકસાનથી કંઈ ફરક પડવાનો નથી. હા, આપણાં એટલાં રૂપિયા ચોક્કસ બચી જશે! '

મારા પાર્ટી આપનારા મિત્રે અમારા સૌ સહિત આ વાત આખી સાંભળી તો લીધી પણ તરત બિલ લઈ આવનાર હોટલના મેનેજરને નજીક બોલાવી તેની ભૂલ તરફ ધ્યાન દોરી નવું સુધારીને વધારે રકમ વાળું બિલ લઈ આવવા સૂચના આપી. મને આ ખૂબ ગમ્યું.

આ રીતે ખાવા હોટલમાં ગયા હોઇએ અને ભૂલથી જો કદાચ હોટલવાળો એકાદ આઈટમ વધુ ઉમેરી વધુ રકમનું બિલ આપે ત્યારે આપણે તેના પર તૂટી પડતા હોઈએ છીએ.તો પછી બિલમાં જ્યારે એકાદ વાનગી ઓછી હોવાને કારણે ઓછી રકમનું બિલ હાથમાં આવે ત્યારે મોટા ભાગના લોકોની નીતિ મારા પેલા મિત્રની પત્નીની જેમ બદલાઈ કેમ જતી હશે? આપણને લેવું સારું લાગે છે તો આપવામાં જીવ શા માટે અચકાવો જોઇએ?

બીજું આપણાં બાળકો સાથે હોય ત્યારે આપણે જે વર્તન કરીએ છીએ કે બોલીએ છીએ તે બધું તેઓ ગ્રહણ કરતાં હોય છે અને પછી તેઓ પણ મોટાં થઈ આપણાં એ જ વર્તનનો પડઘો પાડતા હોય છે. માટે આપણે તેઓ સામે સારું અને સાચું જ આચરણ કરવું જોઇએ.

અને કોઈ જોતું હોય ત્યારે તો ઠીક પણ કોઈ ન જોતું હોય ત્યારે પણ સત્ય અને સારું આચરનાર જ ખરો પ્રમાણિક અને નીતિવાન,ચારિત્ર્યવાન મનુષ્ય કહેવાય.યાદ રાખવું જોઇએ કે કોઈ ન જોતું હોય ત્યારે પણ ભગવાન તો બધું જ જોતા હોય છે.