કામ કરવાનો અભિગમ

આજે મારા એક મિત્રની વાત કરવી છે.સદનસીબે તે એક સુંદર પર્યટન સ્થળે રહે છે તેની પત્ની,બે દિકરીઓ અને એક દિકરાના સુખી પરીવાર સાથે.તે ત્યાંની છેલ્લા પંદરેક વર્ષથી એક સ્થાનિક શાળામાં શિક્ષક છે.તેના અભિગમની વાત આજના બ્લોગનો મુખ્ય વિષય છે.

            મારા આ મિત્ર વિષે તેના અભિગમને લઈ ઘણી લાંબી ચર્ચાઓ થઈ પણ મને લાગે છે તેના વિચારોમાં હું કંઈ પરીવર્તન લાવવામાં સફળ થઈ શક્યો નહિ!તેના અભિગમને માટે અંગ્રેજીમાં સરસ શબ્દ છે 'કોમ્પ્લાસેન્સી' જેનો ગુજરાતીમાં અર્થ છે આત્મસંતોષી.પણ અંગ્રેજી શબ્દ થોડો નેગેટીવ છે જે મારા મિત્રના અભિગમને વધુ સારી અને સાચી રીતે સ્પષ્ટ કરે છે,જ્યારે આ માટેનો ગુજરાતી શબ્દ થોડો પોઝીટીવ જણાય છે. 

મારો મિત્ર તેની આઠ કલાકની નોકરીથી એક પણ વધુ કલાક મહેનત કરવામાં માનતો નથી.તેને એવો ઇરેશનલ (બુદ્ધિહીન કે તર્ક અસંગત) ડર છે કે જો તે એકાદ કલાક પણ વધુ સમય કામ કરશે તો તેના પ્રિન્સીપલ તેને હંમેશા વધુ કામ સોંપશે.જો તે બાળકોને પોતાના નિયત અભ્યાસક્રમ કરતા વધુ કે બહારની કોઈ પણ વાત શિખવશે તો તેને રવિવારે કે પરીક્ષા સમયે વધારાના વર્ગ લેવા બોલાવાશે.

આવા ડરોને લીધે મારો મિત્ર કોઈ પણ પ્રકારની વધારાની જવાબદારી લેવાનું હંમેશા ટાળે છે.પછી જો કોઈ કાર્યક્રમ આવી જય અને તેને રૂટીન કામની બહાર અન્ય કંઈક નોખું કરવાનું આવે તો તેને એ બિલ્કુલ પસંદ આવતું નથી અને કમને તે એ જવાબદારી પાર પાડે છે.

મારા મિત્ર ના મતે : રવિવારે તો આરામ જ કરવાનો હોય. વધારાનું કામ કઈ રીતે થઈ શકે? એ કરી તો સાહેબ થોડા કંઈ વધારાના પૈસ આપવાના છે?પગાર તો વધવાનો નથી.તો વધુ મહેનત શા માટે કરવી?

શું આ પ્રકારનો અભિગમ તમને જીવનમાં આગળ લઈ જઈ શકે?મારા મિત્રનો જ દાખલો લઈએ તો હજી સુધી તે પોતાનું માલિકીનું ઘર ખરીદી શક્યો નથી.તે ભાડાના ઘરમાં રહે છે.જોકે તેને પોતાનું ઘર હોવાની જરૂર પણ જણાતી નથી!ભાડાના ઘરમાં દિવસો પસાર થાય છે ને?

પણ શું તે આજે ચાલીસી વટાવી પચાસની વય નજીક પહોંચ્યો હોવા છતાં,જોઈએ એવી સફળતા નથી મેળવી શક્યો તેનું કારણ તેનો અભિગમ હશે?કે નસીબ?

અંગ્રેજીમાં એક ઉક્તિ છે '' અર્થાત તમે તમારા તરફથી વધારાનું શું ઉમેરો છો?કોઈ પણ કાર્ય કરતી વેળાએ જેટલા પ્રયત્નોની જરૂર છે કે તમારી ક્ષમતા છે તેના કરતા બે ડગલા આગળ વધી એ કાર્ય કરશો તો સફળતા મળશે અને સંતોષ પણ.તમે વધુ ઉમેરેલા શ્રમની જરૂર નોંધ લેવાશે અને ત્વરીત નહિ તો લાંબે ગાળે પણ તમને એનું ફળ ચોક્કસ મળશે.

જોકે અહિ પણ એક વાત ધ્યાનમાં રાખવાની છે.તમે બે ડગલા વધુ આગળ જઈ જે મહેનત કરો છો તે ગીતામાં કહ્યા મુજબ ફળની આશા વગર કરવાની છે. નહિતર બદલાની આશા સાથે કરેલ કામમાં ધારી સફળતા કે ધાર્યું ફળ નહિ મળતા તે તમને નિરાશ કરશે અને તમે કરવા જેટલી મહેનત પણ નહિ કરો.

આ એક વિષ ચક્ર સમાન છે જેમાંથી બહાર આવવાનું છે.વધારાનું કે ૨૦૦% આપવાનો તમારો સ્વભાવ બની જવો જોઇએ, પછી જુઓ ધાર્યા કરતા પણ વધુ સફળતા કે સારાં પરીણામ સામે થી મળશે.  એ કામ પછી ઓફિસનું હોય,કોઈ અન્ય માટેનું કે પોતાનું અંગત.

તમારા આ અંગે શા વિચારો છે?લખી જણાવશો તો આનંદ થશે.

ગેસ્ટ બ્લોગ : જનાવર પાસેથી શીખવા જેવું

                               - મીના જોશી

      હું વેસ્ટર્ન રેલ્વેમાં  કામ કરું છું. મને વાંચન અને પ્રવાસનો શોખ છે. ખાસ કરીને હિમાલય મને ખુબ ગમે છે.ચારધામ અને મનાલી વારંવાર જવું ગમે છે. લગભગ દરેક વર્ષે શ્રી માતા વૈષ્ણોદેવી જવાનું સૌભાગ્ય મળે છે.

      ૨૦૧૪ ડીસેમ્બરમાં  હું મારા પતિ અને પુત્રી સાથે શ્રી  માતા વૈષ્ણોદેવી ગઈ હતી. શ્રી માતાવૈષ્ણોદેવીના દર્શન કરી આવીને અમે બીજે દિવસે આરામ કરવા માટે  કતરામાં  હોટેલમાં પહેલે માળે  રોકાયા હતા. બાલ્કની  પૂરી  સાઈઝના કાચથી કવર્ડ હતી તેથી બહારનું દ્રશ્ય જોઈ શકાતુ હતું. એક સવારે બરફથી ઢંકાયેલા પહાડના સૌન્દર્યનું અને કાચની બહારની બાજુ ઝાકળના અલૌકિક દ્રશ્યનું  હું અને મારી પુત્રી નિયતિ રસપાન કરી રહ્યા હતા.બાલ્કનીની બહાર ની બાજુ છત પર ખાલી પ્રસાદના પડિયા જેમાં શીરાનો પ્રસાદ આપવામાં આવે છે, પડ્યા  હતા, જેમાં થોડાં કણ શીરાના ચોટેલા હતા. એટલામાં એક નાંનું વાંદરું આવ્યું. એના હાથમાં બે સૂખા થેપલા હતા.એમાંથી એક થેપલું હાથથી સાફ  કરીને ખાવા લાગ્યું. અમે રસપૂર્વક  આ દ્રશ્ય જોઈ રહ્યા હતા.એટલામાં એક બીજું  નાંનું વાંદરું આવ્યું. એણે ખાલી પડેલા પ્રસાદના પડિયા, કૈક ખાવા મળશે એવી આશાથી એક પછી એક હાથમા લઇ ફંફોસવા માંડ્યા. શીરાના કણ પણ ચાટવા માંડયાં. પહેલું વાંદરું આ જોઈને કઠેડા પર ચાલતું ચાલતું બીજા વાંદરા પાસે આવી પહોંચ્યું અને તેણે હાથ લંબાવીને બીજું થેપલું એના હાથમાં આપ્યું.બીજા વાંદરાએ એ ખાવાનું શરુ  કર્યું .દાતા વાનર જાણે કોઈ પણ જાતના ભાવ વગર ત્યાં પડેલ ઝાકળના પાણી સાથે રમવા માંડ્યું.અમે લોકો આ જોઈ મંત્રમુગ્ધ થઇ ગયા.આપણે  માણસ થઈને પણ આવું કરી શકતા નથી જે એક નાના વાનરે  કર્યું . પોતાના ભાગમાંથી આપ્યા નો કોઈ ભાર નહિ તે પણ અર્ધા ભૂખ્યા રહીને! મારો તો યાત્રાનો બધો થાક ઉતરી ગયો.આ દ્રશ્ય મારા દિલમાં જડાઈ ગયું જે હજુ પણ મને મારી નવરાશની પળોમાં યાદ  આવે છે.

       આપણે મનુષ્ય પેટ ભરેલ હોવા (ધનથી અને  અન્નથી )છતાં આપતી  વખતે  કૃપણ થઇ જઈએ છીએ અને આપશું તો પણ એનો ભાર રાખશું. આપણે જેને જનાવર કહીએ છે એમની પાસેથી ઘણું  શીખવાનું છે.

                                 

                                 - મીના જોશી

ધારાવીની સફરે (ભાગ - ર)

પ્લાસ્ટીક, એલ્યુમિનિયમ, કપડા વગેરે ઉદ્યોગધંધાના નાનામોટા એકમો જોયા બાદ વારો આવ્યો ચર્મોદ્યોગનો. અહિ આ એક અતિ મોટો અને વિસ્તરેલો ઉદ્યોગ છે. કલ્પના પણ ન કરી હોય એવડું મોટુ ગોળાકાર ચર્મ વોશિંગ મશીન અહિ જોવા મળ્યું.  પ્રાણીઓના મ્રુત્યુ બાદ તેમની ખાલને સ્વચ્છ કરવાથી માંડી તેને રંગ કરવાના તેમજ તેના પર અલગ અલગ પ્રકારની ડીઝાઈન કરવાના અલગ અલગ મશીન્સ અને યુનિટ્સ. અહિ જ આવેલી ચર્મ ઉત્પાદનોની એરકન્ડીશન્ડ દુકાનો, ધારાવી નામની લેધર પ્રોડક્ટ્સની આખી એક લાઈન જેમાં બેલ્ટ્સ,વોલેટ્સ થી માંડી લેડીઝ પર્સ તેમજ લેપટોપ બેગ્સની સારી એવી વરાયટી અને આ બધાં ઉત્પાદનો માત્ર ધારાવી, મુંબઈ, મહરાષ્ત્ર કે દેશ પૂરતા સિમીત ન રહેતા વિશ્વભરમાં નિકાસ પામી સારી એવી માગ ધરાવે છે એ જાણી નવાઈ લાગી. થોડે ઘણે ગંદકી જોવા મળી પણ આખા ધારાવી નો સંપૂર્ણ વ્યાપ જોવા જઈએ તો આંખ સામે અમૂક ફિલ્મો તેનું જેવું ગોબરું ચિત્ર આંખ સામે ઉભુ કરે છે એટલી ખરાબ તો આ જગપ્રખ્યાત ઝૂંપડપટ્ટી નથી જ! બલ્કે એ જોઈ મને નવાઈ લાગી કે અહિ આટલા બધા ઉદ્યોગો સાથે માનવ વસ્તી પણ ઘણી મોટી સંખ્યામાં હતી. અને એટલું જ નહિ પણ અહિ મારા જોવામાં આવ્યાં એક મોટો કમ્યુનિટી હોલ, ત્રણ-ચાર એ.ટી.એમ.,બે-ત્રણ હોસ્પિટલો,ત્રણ-ચાર બેન્કો,એક મોટું સુપર માર્કેટ , બજાર, સાઠ ફીટ અને નેવુ ફીટ પહોળા રસ્તા,ઝૂંપડપટ્ટી જેવા મકાનોના ત્રણ-ચાર માળ ઉંચી ઇમારતો અને તેની ચાલીઓ – કોલોનીઓ (જેની વચ્ચે થી પસાર થતી વખતે તમને ઉનાળાની બળબળતી ગરમી નો બિલકુલ અહેસાસ ન થાય! ઠંડક લાગે!) અને એકાદ શહેરમાં જોવા મળે એવા ઘણાં ચિહ્નો અને સુવિધાઓ.

સવા કલાક ફર્યા બાદ પવને બ્રેક લેવા જણાવ્યું. હું થાક્યો નહોતો પણ બપોરની ભારે ગરમીમાં તેણે પેપરબોટનું ઠંડુ પીણું પીવું પસંદ કર્યું. પવન ધારાવીમાં જ રહેતો વીસ-બાવીસ વર્ષનો યુવાન હતો. તે સ્લમ ગોડ નામની કંપની નો અધિક્રુત ગાઈડ હતો. તેના જેવા બીજા પણ ઘણાં ધારાવીમાં રહેતા યુવાનો સ્લમ ટુર્સ અને મુંબઈ શહેરની ટુર મોટે ભાગે વિદેશી સહેલાણીઓને કરાવવાનો વ્યવસાય કરે છે. મારા જેવા ભારતીય ઉત્સુકો પણ ક્યારેક તેમના ભાગે આવી ચડે. પણ તેમને વિદેશી ટુરીસ્ટો વધુ પસંદ છે કારણ તેમના મતે ભારતીય સહેલાણીઓ ભારે વિચિત્ર પ્રશ્નો પૂછતા હોય છે, પોતાને બધી ખબર હોય એવો ફાંકો રાખતા હોય છે અને ગાઈડ્સ જાણે તેમના કરતા નીચા વર્ગના હોય એવો અહેસાસ તેમને કરાવતા હોય છે. જોકે તેના જણાવ્યા પ્રમાણે મારી સાથેનો તેનો અનુભવ આવો નહોતો! તેને ધારાવીની સફર મને કરાવવામાં એટલો જ આનંદ આવી રહ્યો હતો જેટલો મને આ સફર માણવામાં! પવન પોતે ‘બીબોઇંગ’ પ્રકારનો અંગ્રેજી ડાન્સ ખુબ સારી રીતે કરી જાણે છે અને તેના જેવા અન્ય બીબોઇંગ ડાન્સર્સ સાથેનું તેનું એક ડાન્સ ગ્રુપ પણ તેણે બનાવ્યું છે  જે દેશ-વિદેશ ફરી ડાન્સ કાર્યક્રમો પણ યોજે છે. સાથે તેઓ ધારાવીના નાના બાળકોને ભણાવવાનું અને અન્ય બિનસરકારી સંસ્થાઓ સાથે મળી અન્ય કાર્યક્રમોનું પણ આયોજન કરે છે. પવન તેની નાની સાથે એકલો જ રહે છે જે તેને ભલે જતાવતી ન હોય પણ ખુબ પ્રેમ કરે છે! તેની સાથે આવી ધારાવી બાબતો સિવાયની ગોઠડી માંડી એ તેને ગમ્યું. આકાશ, સુનિલ અને સાગર નામનાં પ​વન જેવાં જ યુવાનોએ સ્લમ ગોડ ટુર્સ એન્ડ ટ્રાવેલ નામની કંપની સ્થાપી અને તેઓ થનારી કમાણીનો મોટો ભાગ ધારાવીના બાળકો ને ડાન્સ,અંગ્રેજી અને અન્ય કૌશલ્ય ભરી બાબતો શિખ​વ​વામાં ખર્ચે છે. આકાશ અને સાગર તો ધારાવીમાં જ જન્મ્યાં અને મોટા થયાં છે અને તેમની આ કંપની ધારાવીનાં જ રહેવાસી યુવાનોને ગાઈડ તરીકે નિયુક્ત કરી તેમને રોજગારની તક પણ પૂરી પાડે છે. વધુ વિગતો માટે તેમની વેબસાઈટ http://www.slumgods.in ની મુલાકાત લઈ શકો છો.

 બ્રેક બાદ એ મને રહેણાંક વિસ્તારમાં લઇ ગયો જ્યાં મહિલાઓ ખિચિયા-પાપડ બનાવી વાંસની ખાસ આકારની ટોપલીઓ પર સૂક​વી રહી હતી.આ લઘુ-ગૃહ ઉદ્યોગ અહિની મોટા ભાગની મહિલાઓ કરતી જોવા મળે છે. તેમની પાપડ સૂક​વ​વા માટેની ટોપલીઓનો ઉદ્યોગ પણ આ ઉદ્યોગ પર આધારીત છે અને ચોમાસા સિવાયની મોસમમાં એ વેગમાં જોવા મળે છે.

છેલ્લે મને પ​વન ઘણાં મજેદાર વિસ્તારમાં લઇ ગયો. મજેદાર એટલા માટે કારણ અહિ મને ગુજરાતનાં ગામડાંમાં આવી ગયો હોઉ એવું લાગ્યું. ઘરોની ભીંતો પર ગુજરાતીમાં લખાણ વાંચવા મળ્યાં અને ઘરોની બહાર સુંદર મજાની ભાતમાં, સૂક​વ​વા મૂકાયેલા માટલાં અને માટીના કૂંડા જોવા મળ્યાં. એ હતો ધારાવીનો કુંભાર વાડો! નાની નાની ગલીમાં થઈ ઘરોની બહાર માટીના પાત્રો પક​વ​વાની ભઠ્ઠીઓ જોવા મળી. તેમાં ઘાસ, નકામા કપડા,પૂઠ્ઠાં વગેરેનો કચરો ભરી બાળ​વામાં આવે અને તેની વચ્ચે મૂકેલ માટીના વાસણો આ ગરમી થી શેકાઈ મજબૂત બની જાય! આ બધું ન​વું ન​વું જોવાની મજા પડી.કેટલીક જગાએ તાજા જ બનાવેલા માટીના કાચા વાસણો પણ જોવા મળ્યાં.એકાદ ઘરના ઓટલે આવા માટીના સૂક​વ​વા મૂકેલા વાસણો વચ્ચે બેસી ફોટા પડાવ​વાની મજા પણ મેં માણી.

 એકાદ કુંભાર પરીવારના જુવાન, કમલેશ સાથે પણ મેં વાતો કરી અને થોડી ઘણી રસપ્રદ માહિતી મેળ​વી. કમલેશ પણ ગાઈડ તરીકે ફરજ બજાવતો હતો અને ધારાવીમાં જ રહી મોટો થયો હતો અને ગુજરાતી બોલી શકતો હતો પણ લખતા વાંચતા તેને એંગ્રેજી જ આવડતું હતું!

આ હતો મારી ધારાવીની સ્લમ ટુર નો છેલ્લો પડાવ! એની મુલાકાત બાદ ટપરી પર ચા પીતા પીતા મેં પ​વનને ધાર​વીની ચાલીઓમાં જોવા મળેલી એક બાબત વિશે કંઈક કર​વા જણાવ્યું. અહિ ચાલીમાં સામસામે ઘરો વચ્ચે ગટર હતી , સાવ ખુલ્લી. લોકો કઇ રીતે આંખ સામે જ આવી ગંદકી સાથે જીવી શકે? તેમણે એ ગટરો ઢાંકી દેવા અંગે કંઈક કર​વું જોઇએ અને પ​વન ઘણી વાર ટુર્સ માટે આ જગાએ જતો હોવાથી તેણે એ ચાલીમાં રહેતા લોકો સાથે ચર્ચા કરી આ સમસ્યાનો કોઈક નિકાલ લાવ​વો જોઇએ એવી સલાહ મેં તેને આપી. ત્યાં અમુક વિસ્તારોમાં કચરાની ગાડી દિવસમાં બે વાર આવી સફાઈ કરતી હોવાની માહિતી તેણે મને આપી જે જાણી મને ખુશી થઈ.અહિં સમગ્ર વિસ્તારમાં કૂતરાઓ કરતાં બિલાડીઓ વધુ જોવા મળી. છેલ્લે નાની-મોટી અનેક ચાલીઓમાંથી પસાર થતાં પ​વન મને ફરી માહિમ સ્ટેશન લઇ આવ્યો અને મારી ધારાવી ટુરનું સમાપન થયું.

ઝૂંપડપટ્ટીની મુલાકાત પણ તમને ઘણું શિખ​વી શકે છે જો તમે પૂર્વગ્રહ વગર ખુલ્લા મન સાથે તેની મુલાકાતે જાઓ તો!મુંબઈ ની આટલી નજીક આવેલી આ જગાની સહેલગાહ કરવા જેવી ખરી!

(સંપૂર્ણ)