અસરકારક સંદેશવ્યવહાર

થોડા સમય અગાઉ પાઠશાલા નામની હિન્દી ફિલ્મ જોઈ.મોટા ભાગની હિન્દી ફિલ્મોમાં હોય છે તે પ્રમાણે ફિલ્મની શરૂઆત પહેલા ફિલ્મ તેમજ તેની સાથે સંકળાયેલી વ્યક્તિઓના નામ સ્ક્રીન પર દર્શાવવાની શરૂઆત થઈ.એક સાથે ત્રણ વસ્તુઓ આ દરમ્યાન ચાલુ હતી.આ ફિલ્મના મુખ્ય કલાકારો સહિત તમામ લાગતા વળગતાઓ ( દિગ્દર્શક, નિર્માતા, પાર્શ્વગાયકો, ન્રુત્ય દિગ્દર્શકો, એડિટર વગેરે વગેરે) જેમણે આ ફિલ્મ બનાવવા ૨-૩ વર્ષ કે તેથી પણ વધુ સમય સુધી રાત-દિવસ એક કરીને મહેનત કરી હતી તે સૌના નામ સ્ક્રીન પર લાલ અક્ષરોમાં અલપ ઝલપ થઈ રહ્યાં હતાં.નામો પાછળ બેકગ્રાઉન્ડમાં તાજેતરમાં વર્તમાનપત્રોમાં છપાયેલા શિક્ષણ ક્ષેત્રને લગતાં, મોટા ભાગના નકારાત્મક પ્રકારના સમાચારો (જેવા કે ફલાણા વિદ્યાર્થીએ કરેલો આપઘાત, ઢિકણા શિક્ષકે વિદ્યાર્થીને ઢોરમાર મારતા તેનું મ્રુત્યુ થયુ,વિદ્યાર્થીની પર શિક્ષક દ્વારા બળાત્કાર વગેરે વગેરે)ની ક્લિપીંગ્સ દર્શાવવામાં આવી રહી હતી, જેમાં ઘણી બધી માહિતી સ્ક્રીન પર પ્રેક્ષકો માટે પળવાર માટે સ્ક્રીન પર આવી પૂરે પૂરી વંચાય એ પહેલા અદ્રષ્ય થઈ જતી હતી.અને આ બે પ્રક્રિયાની સાથે સાથે જ ફિલ્મનું સુમધુર શિર્ષક ગીત ફિલ્મના ટાઈટલ સાથે જ વાગી રહ્યું હતું.આમ માહિતીઓનો ઓવરલોડ પ્રેક્ષકો સમક્ષ ઝીંકાઈ રહ્યો હતો. હવે સામાન્ય માનવી એક વખતે એક જ પ્રક્રિયા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરી શકતો હોય છે.મારું ધ્યાન ટાઈટલમાં દર્શાવાઈ રહેલી સમાચારોની ક્લિપીંગ્ઝ વાંચવામાં રહી ગયું હોવાથી આ ફિલ્મ સાથે સંકળાયેલી મહત્વની વ્યક્તિઓના નામ વાંચવાના હું ચૂકી ગયો.
ફિલ્મ પત્યા બાદ આપણા પ્રેક્ષકોમાં ધરપત હોતી નથી આથી ફિલ્મને અંતે પણ, ઘણી વાર દર્શાવાતા નામો વાંચવા તો દૂર રહ્યું, ક્લાયમેક્સનો સીન જોવા માટે પણ તમારે સીટ પરથી ઉભા થઈ જવું પડે.અને કેટલીયે વાર થિયેટરવાળાઓ પણ ફિલ્મ પૂરી થયા બાદ તરત નામો દર્શાવવાનું ચાલુ રાખવાને બદલે પડદો પાડી દેતા હોય છે.
પાઠશાલા ફિલ્મ જોયા બાદ હજી સુધી મને ખબર નથી આ ફિલ્મ કોણે ડિરેક્ટ કરી હતી?ન તેના નિર્માતા કોણ હતા એ હું જાણી શક્યો છું.આ એક મોટી કમ્યુનિકેશન ફેઇલ્યર હતી - સંદેશ વ્યવહારની નિષ્ફળતા અને બિન અસરકારક્તાનું સચોટ ઉદાહરણ.
આ વાતની સરખામણી તાજેતરમાં જ જોયેલી બીજી એક ફિલ્મ સાથે કરવાનું મન થાય છે.ફિલ્મ સાથે સંકળાયેલી દરેક વ્યક્તિને ક્રેડિટ કઈ રીતે આપવી તેનાં એક ઉત્ક્રુષ્ટ ઉદાહરણસમી શ્યામ બેનેગલ દિગ્દર્શિત આ ફિલ્મ એટલે 'વેલ ડન અબ્બા'!
આ ફિલ્મની કેન્દ્રિય વિષયવસ્તુ 'કૂવા'ના ચિત્ર સાથે ફિલ્મના દરેક નાના મોટા કલાકારના સાચા નામ તેના ફિલ્મમાં ભજવેલા પાત્રના નામ સાથે ફિલ્મના ટાઈટલમાં દર્શાવવામાં આવ્યા હતા.કેટલી સુંદર રીત!આ રીતે ફિલ્મે પોતાની સાથે સંકળાયેલી મહત્વની વ્યક્તિઓને યોગ્ય ક્રેડિટ પણ આપી ગણાય.પ્રેક્ષકો જાણી પણ શકે કે ફિલ્મમા કયું પાત્ર ભજવનાર વ્યક્તિ કોણ છે અને તેનું વાસ્તવિક નામ શું છે.(સિવાય કે તે રાજીવ ભાટિયા બની જનાર અક્ષય કુમાર કે સંજીવ કુમાર બની જનારા હરિભાઈ ઝરીવાલા હોય!)
મારે મતે અસરકારક સંદેશવ્યવહારનું આ એક ઉત્તમ ઉદાહરણ છે. જ્યારે તમે કોઈ વ્યક્તિ કે વ્યક્તિઓના સમૂહ સાથે સંદેશ વ્યવહાર કે કમ્યુનિકેશન કરી રહ્યા હોવ ત્યારે એ સફળ થયેલું ત્યારે જ ગણાય જો તમારો સંદેશ, તમારી વાત એ વ્યક્તિ કે સમૂહ સમજી શકે, સંપૂર્ણ રીતે જાણી શકે.
કોર્પોરેટ જગતમાં પણ પાવર પોઇન્ટ પ્રેઝેન્ટેશન આપતી વખતે તમે તેનું બેકગ્રાઉન્ડ અતિ ભડક કે ભપકાદાર પસંદ કર્યુ હોય તો તમારી મૂળ વાત, કેન્દ્રિય મુદ્દો ક્યાંક ખોવાઈ જાય છે અને સામે બેઠેલી વ્યક્તિઓનું ધ્યાન ફક્ત પ્રેઝેન્ટેશનનાં ભપકાદાર રંગો કે કરામતોમાં જ વિશેષ રહેવા પામે છે.
હું આશા રાખું છું કે પ્રિય બ્લોગવાચક, તમને મારી વાત બરાબર સમજાઈ અને મારું આ કમ્યુનિકેશન સફળ અને અસરકારક રહ્યું હોય!